VMRO Tosladı

Tarih: 28 Ekim 2018

Yazan: Bulgarcadan Çeviri: Raziye ÇAKIR

Konu: Bulgar Etnik Modeli Ayakta Mı Çöktü Mü?

“Bulgar Etnik Modeli hala ayakta mı?” başlıyla yayınlanan araştırma eserinden, Tanya Nedelçeva kaleme aldığı “Bulgar Etnik Modeli ve etniklerin birbirinden gitgide uzaklaşması” bölümünden “Bulgar Müslüman Kimliğinden Çizgiler” bölümü. “Dayanışan Toplum” Vakfı. Tarihsel ve Politik Araştırmalar Merkezi.

Bulgar Müslüman Kimliğinden Çizgiler

(Kuşkusuz bu araştırmaya yalnız Pomakların mı alındığını, hangi bölge Türklerinin alındığını bildirmekte güçlük çekiyoruz, çünkü 390 sayfalık eserde özel olarak işaret edilmemiştir. Bulgar Müslümanlar kavramına tam olarak hangi etnik azınlıkların alındığına da işaret edilmemiştir.)

Bulgar Müslümanlarla ilgili değişik fikir, hırs ve duygulara rağmen, ‘eskiden olduğu gibi şu dönem de yapılan ampirik sosyolojik araştırmalar” oldukça doğru ne objektif bir tablo vermektedir. Bu araştırma “Avrupa Birliği (AB) ve Bulgaristan Ulusal Değerlerini Uyumlama” araştırma projesi kapsamında (1912 yılında yapıldı, Eğitim ve Teknoloji Bakanlığı’na bağlı Milli Araştırmalar Vakfı tarafından finanse edildi) düzenlenen deneye dayalı sosyolojik araştırmadan çıkan sonuç şudur: Bulgaristan Müslümanları arasında güçlü kültürel aynılık güçlü milliyet ayniyeti çerçevesinde gerçekleşiyor.

“Farklı olana” (ötekisine) olan güvensizliğe ve değişik biçimde problem eştirmelere karşın Bulgar Müslümanlar (çok çekingen olsa da) ulusal planda kendilerini Bulgar olarak tanımlıyorlar. Burada henüz Bulgaristan Cumhuriyeti vatandaşından söz etmezden önce, Bulgar ulusal bütününden bir parça olduklarından söz ediyoruz.

Bulgaristan kültür topluluklarında öncelikle “Vatan, Anavatan ve Memleketim, doğduğum ve yaşadığım ülkem” gibi kavramlarla bağlı kullanılıyor.

“Vatan, Anavatan ve Memleketim” olarak Bulgaristan’ı seçen Bulgarlar ve Türkler arasında (Türkler lehinde 2 puan farkla) pek fazla fark gözetlenmezken, Türkçüler veya Bulgarcı olan Bulgar Müslümanlar arasında bu fark % 4.4’e kadar yükselirken, otonom yanıt veren Bulgar Müslümanlar arasında bu fark % 25.3’tür. Bu durum, ne etnik ne de din faktörlerinin kültürel özellikli olanı kesin olarak belirlemediğini kanıtlıyor.

Bulgar Etnik Modeli diye bir şey kaldı mı? Tablo 1

Bulgaristan dendiğinde aklınıza gelen nedir?

	Otonom Kişiler	Türkçüler	Bulgarcılar	Türk	Bulgar
Vatan, Anavatan, Memleket	25,3	33,6	29,2	37,1	35,0
Doğduğum ve yaşadım ülke	39,1	7.0	27.4	35.8	20.2
Aile, akrabalar, yakınlar, dostlar, akraba ilişkileri	1.3	0.4	1.3	2.6	3.8
Duygular	4.0	3.1	5.3	2.6	10.9
Doğası Güzel	3.6	11.3	8.8	3.3	6.6
Tarih	0.4	0.4	1.8	0.7	4.9
Fakirlik, yoksulluk, Açlık İşsizlik	7.6	0.4	11.9	4.6	3.3

Görüldüğü üzere kültürel faktörlerin hepsinin kişiler üzerindeki etkisi güçlüdür. Fakat Doğduğum ve yaşadığım ülke “Bulgaristan” dendiğinde Türklerden % 35.8 aklına ilk gelen iken, bu konuda % 20.2 refleks veren Bulgarlardan % 15,6 daha fazla olmamız dikkat çekicidir.

Bulgaristan’ı Vatan hissediyor musunuz? Tablo 2

	Otonom Kişiler	Türkçüler	Bulgarcılar	Türkler	Bulgarlar
Evet	92.0	97.0	96.5	99.3	95.3
Hayır	8.0	3.0	30.5	0.7	4.7
Toplam	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0

Bu sorunun yanıtları biçimsel gibi görünse de birey için olduğu kadar topluluk için de belirleyicidir. Bulgaristan’ı kesin olarak Vatan kabul etmişlerdir. Fakat bu insanlarda Bulgaristan vatandaşı olmaktan beklenen bir şey olduğu duygusu yoktur. Burada Bulgar ve Türklerin Türkçülerin ve Bulgarcılık yapanların da Bulgaristan’ı Vatan olarak aynı derecede kabul ettiği görülüyor. Topluluklar kendileri ulusal bir bütünden bir parça olarak kabul ediyorlar.

Bulgaristan’ı neden Vatan olarak hissediyorsunuz? Tablo-3

	Otonom kişiler	Türkçüler	Bulgarcılar	Türkler	Bulgarlar
Burada doğdum	34.9	28.2	30.6	25.6	21.4
Burada yaşıyorum	31.8	21.1	29.1	25.3	17.8
Yakınlarımla Bulgarca konuşuyorum	4.4	7.5	5.9	0.7	9.2
Burada kendimi evimde hissediyorum	12.6	13.2	11.8	14.2	15.4
Geçmişim buradadır	4.0	7.0	11.8	8.2	10.1
Burada okudum	2.7	3.2	3.2	3.5	5.9
Burada çalışıyorum	6.5	15.9	5.6	14.4	10.3

“Burada dünyaya geldim” ve “Burada yaşıyorum” Müslüman grupları Bulgaristan’ı vatan olarak hissedenlerin % 66.72sini oluştururken, etnik Bulgarların oranı da % 39,2’de kalmıştır. Bu arada Türkçü Bulgaristan Müslümanlarının arasında bu oran % 49.3 , Türkler arasında % 59.9 ve Bulgarcı Müslümanların arasında da % 59.7 gibidir.

Bulgaristan’da kendimi iyi hissediyorum cevabı da bu grubun duygusal olarak, maneviyatıyla da memlekete bağlı olduğuna kanıtlar sunuyor. Bu gruba katılanlar Bulgaristan’daki günlerini geçici olarak duyumsamıyorlar. Bu duygusal yaklaşımı Bulgaristan Müslümanlarının 3 grubunda da izliyoruz: Kendilerini ne Türk ne de Bulgar hissedenlerde bu oran % 12.6; Kendilerini Türk hissedenlerde % 13.2 ve kendilerini Bulgarcı duyumsayanlarda da % 11.8’dir. “Bulgaristan’da kendimi en iyi hissediyorum” cevabını verenler ile ilgili de aynı yorumu yapabiliriz. Onlar için Bulgaristan vatan toprağıdır, yaşanası bir topraktır, gönül rahatlığı hissedilen, kendi toprağı olan bir yöredir. Bu yanıtlar, memleket toprağının yakınlarına bakabileceğin, onları mutlu edebileceğin bir toprak, bir yer olduğu anlamına da gelmez.

Bulgaristan’ı NEDEN vatan hissetmiyorsunuz: Tablo – 4

	Otonom Kişiler	Türkçüler	Bulgarcılar	Türkler	Bulgarlar
Burada kendimi “evimde” hissetmiyorum.	37.5	100.0	28.6	100.0	42.9
Burada özgür bir kişi olarak iş bulamıyorum	31.3		57.1		57.1
Başka sebepler	31.3		14.3
Toplam	100.0		100.0		100.0

İlgi çekicidir “Bulgaristan’ı neden vatan olarak hissediyorsunuz?” Tablo 3 sorusuna verilen cevaplarda otonom yanıt veren Bulgaristanlı Müslümanlardan yalnız % 8’i, Türkçülükleriyle bilinenlerden % 3’ü, Bulgara çalanlardan % 3.5’i, Türkleri % 0.7’si, Bulgarlardan da % 4.7’sinin Bulgaristan’ı vatan olarak kabul etmediklerini gördük. Bunun nedeni de “Burada kendimi evimde hissedemiyorum” ve “Burada ben kendimden istediğim gibi faydalanamıyorum” nedenlerinde gizliydi. Bu yanıtlarda Bulgarların ve Bulgarcıların memnuniyetsizliği ve tepkisi de dışa vurmuştur.

Bulgaristan vatandaşı olmanızdan gurur duyuyor musunuz? Tablo 5

	Otonom kişiler	Türkçüler	Bulgarcılar	Türkler	Bulgarlar
Evet, Bulgar tarihinden gurur duyuyorum	14.1	11.5	33.8	19.9	30.2
Evet, Bulgar milli kültür ve sanatın -dan gurur duyuyorum	11.2	7.5	9.1	6.5	18.3
Evet, Bulgar milli karakterinden gurur duyuyorum	6.1	12.4	20.4	18.1	11.6
Evet, Bulgar milli gelenek – lerinden gurur duyuyorum	30.3	24.2	26.2	12.3	25.8

Tablo 5’in devamıdır:

Evet, kendi etniğimin gelenek ve töreleriyle gurur duyuyorum	27.1	33.1	11.1	14.5	57.3
Başka	2.3	2.0	1.7	0.9
Bulgaristan vatandaşı olduğum için gurur duymuyorum	8.9	9.2	8.7	1.8	6.4
	100.0	100.0	100.0	100.0	100.0

Yukarda işaret ettiğimiz üzere “Ben Bulgaristan’da kendimi iyi hissetmiyorum” cevabını Otonom Bulgaristan Müslümanlarından % 37.5’i, Türkçü olanlardan % 100’ü, Bulgarcı olanlardan % 28.6’sı, Türklerin % 100’ü ve Bulgarlardan da % 42.9’u seçmişti.

“Burada özgür bir kişi olarak kendime iş bulamıyorum” cevabını ise, Otonom Bulgaristan Müslümanlarından % 31.3’ü, Türkçü olanlardan % 100’ü, Bulgarcı olanların % 57.1’i, Türklerin % 100’ü ve Bulgarlardan da % 42.9’u seçmişti. Bu görüş diğer yanıtlardan desteklenmediğine göre, Türklerin ve Türlük yanlısı olan Bulgar Müslümanlarının büyük bir kısmında Bulgar milli bilinci olmadığına da kanıttır.

Bulgaristan vatandaşı olmanızdan gurur duyuyor musunuz? Sorusuna alınan yanıtlar da aynı anlamda yorumlanabilir. Bulgaristan Müslümanları gruplarının ve iki etnik grup da Bulgaristan vatandaşı olmakla gurur duyuyorlar: Otonom Bulgar Müslümanlarından % 61.4, Türkçülerin % 55.6’sı, Bulgarcı olanların % 78.5’i, Türklerden 56.7’si ve Bulgarların % 85.4’ü aynı duyguları paylaşıyorlar. Aynı kişiler Bulgar milli gelenek ve töreleriyle ilgili de cevaplarında kesişiyorlar. Bu soruların yanıtlarında etnik ve milli kimlik örtüşmesi aranmıştır. Ya da milli olanın unsurlarında etnik unsurlar olup olmadığı aranmıştır. Etnik olanı seçenlerin oranı ise şöyledir: Otonom Bulgaristan Müslümanlarından % 27.1, Türkçü olanlardan % 33.1’i, Bulgarcı olanların % 11.1’i, Türklerin % 41.5’’i ve Bulgarlardan da % 7.3’ü. Etnik bağlılık çok önemlidir ve bu etnik kültürde ifade bulmaktadır. Kuşkusuz bu yorumda, bir şahsın vatandaşlığını serbestçe seçebilmesi ve toplumsal görevleri tüm çıkarların üzerinde görme ve bunu her iki yanı ve üstelik milli olanı da daha öte bina etme şeklinde algılamak iyi olur.

Bir yandan Bulgaristan Müslüman grupları arasında öte yandan da Türkler ve Bulgarların etnik grupları arasında benzerlik ve farklılık ararken değişik ortamlarda çok değişik tepkiler uyandırdığı gerçeği inkâr edilemez. Bu konuda, otonom Bulgaristan Müslümanları ile Türkçü olanlarla Türklerin verdikleri yanıtlar birbirine yakın değildir. Burada olduğu gibi, yöneltilen birçok başka konularda, tarihsel özel gerekçelerle oluşmuş olan tüm öteki özelliklerden daha fazla benzerlikler olduğu dikkati çekiyor. Tüm bunlar, kültürel farklılıkların ne yalnız etnik ne de özellikle yerel anlamlı olmadığını gösteriyor. Menşeden, kandan, soydan veya biyolojik bağlılıktan uzaklaştıkça etnik olanın git gide daha fazla özel sözsüz araca dönüşürken, din ise tahmin etse de, dünyaya bir tek dünyaya görüşü dayatmıyor.

Bu sosyolojik anket bizim tarafımızdan yapılmamıştır.

Bulgaristanlı Müslüman Türklerin değişik konulardaki görüşlerini sunmaya devam edeceğiz.

İkinci bölümden iki anket sorusu: