Milliyet, iç piyasada uygulanan yüksek vergi oranı nedeniyle tüketimi rekor düzeye ulaşan, ülkeye yasadışı olarak sokulan Kaçak sigaranın izini Kuzey Irak’ta sürdü. Bulgaristan’dan gemiyle Körfez’e gönderilen Bulgar yapımı kaçak sigara, Malta-Körfez-Zaho hattıyla Türkiye’ye ulaşıyor. Kaçak sigara nedeniyle Türkiye’nin vergi kaybı, 6.4 milyar lirayı buluyor.
Güvenlik güçlerinin pek çok kentte hemen her gün yaptığı operasyonlara rağmen artarak devam eden sigara kaçakçılığı, rekor düzeye ulaştı. Resmi rakamlara göre sigara tüketiminde dünyada 9. sırada olan Türkiye’de, yıllık 5.6 milyar paket sigara tüketiliyor. Bu rakamın maddi karşılığı ise 40 milyar lira. 5.6 milyar paketin yaklaşık 4.5 milyar paketini oluşturan yüzde 80.5’i yasal sigara firmalarınca, geri kalan 1.1 milyar paketini oluşturan yüzde 19.5’i ise kaçak yollardan Türkiye’ye sokuluyor. Kaçak sigara nedeniyle vergi kaybının ise 6.4 milyar lira olduğu biliniyor.
Milliyet iz sürdü
Türkiye’ye giren kaçak sigaranın izini sürmek amacıyla Diyarbakır-Zaho hattında araştırma yaptık. Irak sınırı kullanılarak yapılan sigara kaçakçılığının merkezi, Kuzey Irak’ın habur’a 20 kilometre uzaklıktaki sınır kenti Zaho. Zaho’da kaldığımız süre içinde özel pasajlarda Zaholu ticaret erbabına göre “yasal”, ancak Türkiye’ye göre “kaçak” olan sigaranın macerasını gözledik.
Kaçak ticaretin başlama noktası Bulgaristan; başta Türkiye olmak üzere Körfez ülkelerindeki kaçak sigara piyasasını elinde tutuyor. Bulgaristan’daki bir sigara şirketinin, Türkiye’deki kaçak sigara pazarının büyümesinde etkin rol aldığı ifade edilirken, şirketin müdahalesiyle Türkiye’de 2009’da yüzde 4.7 olan kaçak sigaranın oranının 2013’te yüzde 19.9’a ulaştığı belirtiliyor. Türkiye’deki kaçak sigara pazarındaki artışın yüzde 65’nin başlı başına bu şirket nedeniyle olduğu vurgulanıyor. Bu şirketin piyasaya sürdüğü kaçak sigaralar nedeniyle Türkiye’nin son beş yıldaki toplam vergi kaybının ise 10 milyar lira olduğu ifade ediliyor.
Güzergâh değişti
Zaholu sigara tacirlerinin verdiği bilgilere göre; Bulgaristan’da üretilen sigaralar, Varnalimanından gemilerle daha önce doğrudan İstanbul’a gönderilirken, son dönemde bu güzergâhın “güvenli” olmaması nedeniyle Körfez’e yönlendirme yapılıyor. Sigara yüklü gemiler, yeni rotada Malta’ya uğradıktan sonra Süveyş Kanalı’nı takip ederek Yemen ve Umman’ı geçtikten sonra ünlü Hürmüz Boğazı’na giriş yapıyor. Buradaki ilk durak ise Dubai’nin Jebal Ali Limanı. Bu limandan yine gemiyle İran’ın Bandar Abbas Limanı’da karaya çıkarılan Bulgar sigaraları, buradan karayolu ile Irak’ın Süleymaniye kentindeki ana depolara getiriliyor.
Süleymaniye’deki “büyük tüccarlar”ın kontrolüne giren Bulgar malı sigara partileri, Türkiye’ninGüneydoğu sınırının kullanılacağı güzergâh için önce Erbil’de oluşturulan “ara istasyona”, sonrasında Zaho ve Dohuk’a, doğu sınırı içinse Ağrı’ya doğru yola çıkarılıyor. Zaho bölgesi, Ağrı’ya göre daha çok kullanılan bir güzergâh olarak tanımlanıyor. Buradan hem Irak sınırı hem de Gaziantep ve Hatay’a sevkiyat yapılması amacıyla Suriye’ye kaçak sigara partileri gönderiliyor.
TIR parkında satış
Zaho’da sigara alışverişi yapmak isteyenlerin en önemli iki adresinden birisi sınır kapısının hemen yakınında “beton zemin” olarak adlandırılan büyük TIR parkı. Diğer adres ise kent merkezindeki özel bir Çarşı. Kuzey Irak’tan Türkiye’ye geçmek amacıyla, “beton zemin”de sıraya giren TIR’ların şoförleri harçlıklarını çıkarmak için TIR parkındaki basit biçimde oluşturulmuş işyerlerinde pazarlık yaparak kaçak sigaraları “peşin para” karşılığında satın alıyor. Şoförler araçların boş yerlerine ve stepnelere yerleştirdikleri kaçak sigaraları Türkiye’ye geçirmeyi başarmaları halinde Silopi’de bağlantılı oldukları kişilere satarak kazanç sağlıyor. Stepnelere maksimum 80 karton (800 paket) yerleştirilebiliyor.

Ayrıntılı arama azalttı

Burada Habur Sınır Kapısı’ndan Türkiye’ye giriş yapan TIR sayısına dikkat etmek gerekiyor. Geçmiş yıllarda Kuzey Irak’tan Türkiye’ye giriş yapan günlük TIR sayısı 2 bin 100, binek araç sayısı ise 1600 ortalamasındaydı. Ancak, bölgedeki savaş ortamı nedeniyle bu sayı TIR’larda günlük ortalama bin 400, binek araçlarda 700’e kadar düştü. Sınır kapısında araçlar üzerinde yapılan ayrıntılı aramalarla kaçak sigara girişinde azalma olduğu belirtiliyor.
Zaho’daki özel çarşıdaki bir toptancı yaptığımız görüşmede, nakit akışının sağlanması halinde iki TIR sigarayı iki gün içinde Türkiye’ye götürülmeye hazır hale getireceği garantisini veriyor. Toptancının, iki TIR’ı dolduracak yaklaşık bin 600 koli sigarayı iki gün gibi kısa sürede hazırlıyor.

6 bin katır kullanılıyor

Bölgedeki sigara ve eşya kaçakçılığında kullanılan katırların sayısı ise yaklaşık 6 bin olarak tahmin ediliyor. Bir katır beş ya da altı koli sigara taşıyabiliyor. Katırların fiyatı 5-9 bin lira değirken, Şırnak’a geçiş yaptığımız sırada içinde katırların bulunduğu bir kamyonun kent girişinde polisin kontrolüne takıldığına tanık oluyoruz. Sınıra getirilen koli sigaraların her geçişinde ortalama 3 bin-3 bin 500 katırın kullanıldığı düşünüldüğünde, ortalama 18-21 bin koli arasında sigara geçişi sağlanıyor. Uzmanlar, bir kamyona yaklaşık 850 koli sigara sığdırıldığını belirtiyor.

PKK ve IŞİD payı

Görüşmede, iki TIR dolusu kaçak sigaranın Türkiye’ye naklinin nasıl olacağı konusu gündeme geldiğinde, toptancının ilginç önerisi dikkat çekiyor. Toptancı, TIR’ları Kuzey Irak’tan Türkiye sınırına kadar getirebileceğini, bu noktada PKK’nın alacağı vergiden sorumlu olmadığını ve vergi sorununun çözülmesi halinde sigara kolilerini sınır noktasında boşaltacağını söylüyor.
Zaho’daki ticari anlaşma sonrasında TIR’lara yüklenerek Kuzey Irak’taki PKK bölgesine gelen 1 koli sigaradan Kuzey Irak’taki peşmerge yönetimi 20 dolar, PKK 10 dolar alıyor. Kaçak sigaranın İran’dan Türkiye’ye sokulması halinde bu kez sadece peşmergeler yine koli başına 20 dolar vergi alıyor.  IŞİD’in bölgedeki etkinliği öncesinde, Bulgaristan’dan bölgeye gelen bir koli sigara Zaho’da 220 dolara satılırken IŞİD’in aldığı pay ya da IŞİD’e yakalanmamak için yapılan güzergâh değişikliği sonrasında 247 dolara yükseliyor.
Zaho’da toptan alım sırasında ödenen bedelle birlikte, kolilerin Türkiye’ye girişi için gereken ücretler ve katır başına ödenen 600 lira ile birlikte paket başına satış bedeli 1.3 lira olarak gerçekleşiyor. Silopi ve Şırnak’ta 1.6 lira, Diyarbakır’da 2 lira, Konya’da 3 lira ve İzmir ve İstanbul’da ise 3.5 lira ve üzerinde bir fiyata satılıyor.