TURAN DAĞLARI TURAN -2-

Murat ULUTÜRK
TURAN Dağlarını delerek geçme mutluluğunu bu defa da bize nasip etmişti.

Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra, yenilenler arasına giren ve 1919 Paris / Neuilly Anlaşmasını imzalayan Bulgaristan’da Türk düşmanlığı biraz yumuşadığında ve Çiftçi Partisi lideri Aleksandır Stanboliyski hükümetinin Müslüman nüfusa kültürel otonomi hakları tanımasıyla 1919’dan sonra TURAN medeniyetiyle yaşayış yeşermiştir.
Bu atılımların güç toplamasına kaynak sadece işlenen arazilerin % 70’inin Türk mülkü olması değil, üretim kültürü ve gelenekleri, altyapı da buna el veriyordu.
Ayrıca Birinci Dünya Savaşından ve Bulgaristan’ın Neuilly Antlaşması imzalamasından sonra, Bulgaristan Türk azınlığının dinî, kültürel ve eğitim alanındaki haklarını teminat altına alan Türklerine yönelik Bulgar politikasını etkilemektedir. 21 Temmuz 1921’de yürürlüğe giren Bulgar Millî Eğitim Yasası Türk okullarıyla ilgili şu yenilikleri içermektedir: Ayrı bir müfettiş atanması, 20’den fazla okulu bulunan encümenlerin birer orta ve ilkokul öğretmeni seçmesi, Bulgarca eğitim yapma zorunluluğunun kalkması, okul fonları oluşturulması, okul ve okul yapımına devlet desteği sağlanması. 1921 / 22 eğitim döneminde Bulgaristan Türklerinin okul sayısı, 1712’ye ulaşmıştır. Bu dönemde ayrıca Şumnu’da bir Türk öğretmen okulu açılmış (1919), Türk öğretmenlere meslek kursları düzenlenmiş ve yine Şumnu’da din adamı yetiştiren bir İlâhiyat (Nüvvab) okulu açılma hazırlıkları başlamıştır.

Osmanlıdan kalan eserler

Osmanlıdan kalan dini eserler: 2 bin 353 cami, 174 tekke, 27 türbe, toplam 2 bin 554. Dini eğitim merkezleri: 142 medrese, 273 mektep, 2 yüksekokul, 6 kütüphane, toplam 423. Ticari müesseseler: 116 han, 16 kervansaray, 3 bedesten, toplam 135. Askeri yapılar: 5 kale, 1 kule. Sosyal tesisler: 42 hayır evi, 113 hamam, 12 saat kulesi, 36 çeşme, 1 hastane, 3 saray, 24 köprü, toplam 231.
Bu eserler özellikle Filibe, Şumnu, Vidin, Eski Zara, Sofya, Razgrad ve Köstendil gibi şehirlerde bulunur. Bu eserler, TURAN kültürünün devamı olarak Bulgaristan Türk kimliğini kendiliğinden oluşturmadığı gibi, olağanüstü büyük kültürel ve tarihsel değerleri olmasına rağmen, Türkleri ve Bulgarları hoşgörülü bir ortamdan birbirlerine yakınlaştırıp kaynaştıracağı yerde, milliyetçi ülküden beslenen Bulgar devleti koşullarında Bulgar kıskançlığının gelişmesine temel olurken, düşmanlıklar körüklemiştir. Bulgarların Türk mirasının gözdelerine el atıldı. En değerli eserlerimizi gasp etmeleri, yıkmaları, bakımına zorluklar yaratmaları husumeti daha da körüklemiştir.
Tüm engellemelere rağmen, Çoğunlukta olan Türkler, beş yüz yıldır yaşadıkları vatanlarında azınlık konumuna düştüler.
Yine de Bulgaristan Türklüğü tamamen ortadan kaldırılamadı. Türk adaletinin üstüne adalet getirilemedi.
Bulgaristan’daki Türk-İslam eserleri, Türklerin haklı olarak gururlanma kaynağı olmasının yanı sıra, aynı zamanda bölgede yaşayan insanların ve insanlığın ortak mirası ve zenginliğidir. Hiçbir Türk Bulgaristan’da yapılan kuyulardan, şarıl şarıl akan pınarlarından, Osmanlının yaptırdığı çeşmelerinden hiçbir kimsenin su içmesine, Osmanlı yaptığı köprülerden geçmesine mani olmamıştır.
Bu açıdan, bu eserlerinin hepsinin korunması, aslına uygun onarılması ve kullanılması için öncelikle Türkiye ve Bulgaristan hükümetlerinin ilgili kurumlarının işbirliği içinde bulunmaları önem arz etmektedir. Uzun ve tarihi geçmişe sahip Türk ve Bulgar toplumları arasındaki kültürel etkileşimin sonucu, kültürel anlamda bazı izlerin kalıcı olduğu ve bugün de Bulgarlar ve Türkler bir araya gelseler aynı şeyleri yiyip içerken, aynı halk oyunlarını oynarken, aynı Türkülere eşlik ederken, tüm bunlardan öz kimliklerinin etkileyip şu ya da bu yönde gelişime neden olabilir.
Yeni durumdan faydalanmaya yüreklenen Türk gençler Bulgaristan çapında örgütlenme etkinliklerine başlar. Oluşturulan Milli TURAN örgüt ağı şöyle biçimlenmiştir:

Bulgar Çarlığında TURAN Kulüpleri.

1923 – 1924 yıllarında kurulan bu kulüpler
Eskicuma (Tırgovişte) – “İnkilap” kulübü
Eski Zağra (Stara Zagora)“Altınyıldız” kulübü
Niğbolu (Nikopol) – “İleri” kulübü
Plevne (Pleven) – “Kamer” kulübü
Rahva (Rahova) – “Atilla” kulübü
Razgrad – “Gençlerbirliği” kulübü
Rusçuk (Ruse) – “Yıldız” kulübü
Rusçuk – “Terakki” kulübü
Varna – “Hilal” kulübü
Vidin – “Turan” kulübü
Vidin -“Tenvir-i Efkar” kulübü
Vraca (Vratsa) – “Gayret” kulübü
Yenipazar (Novipazar) – “Rumeli” kulübü
Ziştevi (Sviştov) – “Kuvvet” kulübü
Ziştevi – “Balkan” kulübü vb.

Turan Derneğinin Hazırlık Toplantıları
1- 14 Temmuz 1924 günü Rusçuk’ta Türk spor kulüpleri birinci kongresi toplandı. Bu kongreye aşağıdaki kulüpler ve üyeler katıldılar. Razgrad “Gençler Birliği” kulübü; Provadı “Çelik” kulübü; Sviştov “Kuvvet” kulübü; Plevne “Kamer” kulübü; Rusçuk “Terakki” kulübü. Rusçuk kongresine altı Türk spor kulübünü temsil eden on altı delege katılmıştır. Öteki kulüpler katılmamışlardır. Kongreye konul ve dinleyici olarak da epeyce kişi gelmiştir. Kongre Rusçuk rüştiyesinde yapılmıştı. Katılanların az olmasına rağmen, Rusçuk Kongresi, Bulgaristan Türk spor kulüplerini bir çatı altında birleştirme yolunda önemli bir adım olmuştur. Kongre şu kararları almıştır:
• Bulgaristan Türk spor kulüplerin her ne pahasına olursa olsun bir merkezde toplanması,
• Merkezin Rusçuk’ta kalması,
• Merkez Yönetim Kurulunun Rusçuk’taki “Yıldız” ve “Terakki” kulüpleri üyelerinden seçilmesi,
• Tüzüğün hazırlanarak ikinci kongreye sunulması,
• Spor kulüpleri ikinci kongresinin ertesi yıl Plevne’de toplanması,
• Bir merkeze bağlanma ilkeleri üzerinde güçlü adımlarla yürüyerek ikinci kongreye daha çok spor kulübünün katılmasının sağlanması.

Kongrenin Rusçuk gençlerinin öncülüğünde yapılması, kurulacak Spor Birliğinin Rusçuk’ta kalmasının kararlaştırılması ve Merkez Yönetim Kurulunun da Rusçuk’taki iki kulüp üyeleri arasından seçilmesine karar verilmiş olması, Varna ve Vidin gibi kentlerdeki spor kulüplerini kıskandırmıştır.

Rusçuk kulüpleri üyelerinden geçici bir Merkez Yönetim Kurulu oluşturuldu.

2- Plevne – 1925

Turan Derneğinin Yaptığı Kongreler
3- Varna – 1926
4- Vraça / Vratsa – 1927
5- İslimiye / Sliven- 1928
6- Kızanlık – 1929
7- Filibe / Plovdiv – 1930
8- Eski Cuma – 1931
9- Eski Zara / Eski Zağra – 1932
10- Rusçuk / Ruse – 1933