“24 saat” gazetesinden çeviridir.

BGSAM

İsim Değiştirmeyi Kim İcat Etti?

Sofya’da çıkan günlük “24 Saat” gazetesi “Türklerin İsimlerinin Değiştirilmesini Kim İcat Etti?” başlığı altında bir yazı dizisine başladı. Birinci araştırma yazısı 31 Aralık 2014’te yayınlandı ve gazete bu konuda – mnenia@24chasa.bg – bilenlerin bildiklerini anlatması, görüş beyan etmek ve yorum ve eleştiri için açtı.

Böyle bir adımın atılmasına ve Bulgar günlük ve periyodik basınının “Türklerin İsimlerinin Değiştirilmesi, Etnik Temizlik ve Kültürel Soykırım” konusuna geniş yer ayırmasının nedeni, 18 – 20 Aralık 2014 günlerinde aynı konuda bir yüksek temsili ve Bulgaristan demokratik kamuoyu katılımlı uluslar arası bilimsel forum düzenlenmesi; iki, isim ve kimlik değiştirme sürecinin Güneydoğu Rodoplar’da başlamasının 30. yıl dönümü anma törenlerinin her zamankinden daha kalabalık olması ve üç, Bulgaristan Başbakanı Boyko Borisov’un isimlerimizin 29 Aralık 1989’da geri verilmesinin 25. yıl dönümünde yaptığı açıklamasında: “Ne kadar geç olursa olsun, isimlerin değiştirilmesi, etnik temizlik ve kültürel soykırım konusunda adalet yerini bulmalıdır, demesidir.

“24 saat” gazetesi konuyu hemen ele aldı ve “Türklerin İsimlerinin Değiştirilmesini Kim İcat Etti?” konusuna 2 sayfa ayırdı. 30 yıl sonra kanıt belgeleri, yorumlar ve utanç gün veren ay ve yıllarından anılar yayınlamaya başladı.

İlkyazının müellifi BG Cumhurbaşkanı Jelü Jelev’in “Etnik Sorunlar Danışmanı” Prof. Mihail İvanov.

(BGSAM olarak biz yazı dizisini aynen veriyoruz.)

Başlık: İsimlerin değiştirilmesi Bayram Olmalıymış.

Bundan 30 yıl önce Bulgaristan Komünist Partisi (BKP) ve Bulgaristan devlet aygıtı, ülkemizdeki Türk ahalisinin adlarını toplu halde zor kullanarak değiştirmeyi hedefleyen isim değiştirme etnik temizlik ve kültürel soykırım sürecini başlattı. Sosyalist Bulgaristan tarihinin en iğrenç sayfalarından biri 1984 sonunda ve 1985 başlarında açıldı. Sizlere “Bayram Gibi” başlıklı eserden bazı alıntılar sunuyoruz.

Bulgaristan İç İşleri Bakanlığı 1985 yılını nasıl karşıladı?

İsim değiştirme, etnik temizlik ve kültürel soykırım süreci nasıl başladı?

“İsimlerinin değiştirilmesi Bulgaristan Türk ahalisinin Türk esaretinden kurtuluş bayramına dönüştürülmelidir.” Todor Jivkov’un 18 Ocak 1985 günü parti ve devlet aktifi önünde yaptığı konuşmadan alınmıştır. Merkez Devlet Arşivi, f.1b, op.63, a.e.108, l.5.

Müellifin Önsözü:

Tarihimize maalesef “isim değiştirme etnik temizlik ve kültürel soykırım süreci” olarak girecek olan çılgınlığı algılayabilmek için yıllardır arşiv karıştırıyorum. BKP’nin o döneme ilişkin arşivini durumu 1980’lı yıllarda meydana gelen olayları gerçekçi yazılmasına engeldi.

1986 – 1989 yıllarına ait Devlet Güvenlik “DC” kurumunun Altıncı Şube belgeleri cetvelinin olmaması, bu da doğrumudur o da bilinmez, çünkü o yıllara ait evraklar yok mu yoksa dökme halinde olduğundan cetvel mi sunulamıyor, ortada olan İç İşleri Bakanlığı arşivini kullanmada bir sorun olmasıdır.

Öyle ya da böyle olsa da genel tablonun ana çizgileri artık görüldü.. Son 10 yılda BKP’nin bizdeki azınlıklarla ilgili izlediği politika birkaç uzmanlaşmış ekip tarafından işlendi. Bu yazımda, arşiv belgelerinden ve başka kaynaklardan alıntı sunarak, bu trajik olaylara katılanların düşünme tarzını açmaya, gerçekte ne olduğunu göstermeye ve mümkün olduğu yerde kurbanların başına gelenleri ve yaşadıklarını yansıtmaya çalışacağım. Ödevim, ele alacağım döneme doğru ışık tutabilmek için 1984 – 1989 yılları ile sınırlı kalmaktır. Belgelerden alıntılar aynen verilecektir.

BKP’nin asimile etme politikasında doruk.

1984 yılının sonunda ve 1985 yılının başında Bulgaristan’da yaşayan Türk ahalisinin isimlerini zor kullanarak değiştirme komünist partisinin asimile etme politikasında doruk oldu. O günlerde İç İşleri Bakanlığı ayaktaydı. Sofya’da İç İşleri Bakanlığı binasında, Bakan Dimitir Stoyanov’un katıldığı toplantılar, danışmalar, görüşmeler ve temaslar düzenleniyordu. Nüfusun karma olduğu illerde, ilgili bölgede bulunan tüm baskı ve terör güçlerinin tabii olduğu, kurmaylar kuruldu. Kurmaylar, bakanlık kadrosundan yüksek rütbeli subayların emrindeydi. Aralık 1984 sonunda etkinlikler Güney Bulgaristan’ın Kırcaali ilinde yoğunlaştı.

Aşağıda sunduğum steno gram kesitleriyle ben 1985 arifesinde Bulgaristan’da ve İç İşleri Bakanlığında olanlara ışık tutmak istiyorum. Ek olarak paralel metinler, görüş, not ve yorumlar da verilmiştir. Mihail İvanov. İç İşleri Bakanlığı Arşivi (AMVR)f1, ap. 12,a.e. 641,1–3.

Gizlidir.

Steno gram

9. 12. 1984 günü saat 15.30’da İç İşleri Bakanının Bakanlık Yürütme Kurulu bileşimiyle yaptığı toplantıdandır.

D.Stoyanov yoldaş (Orgeneral Dimitir Stoyanov, BKP MK Politik Büro üyesi ve İçleri Bakanı.):

Yoldaşlar, biz eski yılı uğurlamak için toplandık. Çoğunuz yılbaşını evde aileleriyle birlikte karşılamak istiyor. Son dönemde değişik vesilelerle sık sıkça toplanmıştık. Ben Todor Jivkov yoldaşla görüştüm (BKP Genel Sekreteri ve BHC Devlet Konseyi Başkanı) kendisine bazı arkadaşların jübile yıldönümü kutlamaları olduğunu ve bu vesileyle toplanmamızın iyi olacağını söyledim. Kabul etti. Kaşev yoldaş (Tümgeneral İliya Kaşev, Güvenlik ve Savunma Müdürlüğü UBO Amiri) Jivkov’un programına göre, nerede, ne zaman ve kaç kişinin katılacağını saptayıp bildirecek. Jivkov yoldaş da katılacağına göre, her şeyin gerekli seviyede olması gerekir.

Yoldaşlardan bir kısmı şu an aramızda yok. 4 kişi çarpışma cephesindedir.

İv. Dimitrov (Tümgeneral İvan Dimitrov, İç İşleri Bakan Yardımcısı ve Halk Milisi Amiri);

1. Çerkezov (Tuğgeneral Nikolay Çerkezov İç İşleri Bakanlığı Müsteşarlık Amiri)

St. Tsanev (Tümgeneral Tsvetan Tsanev İvanov Sınır Askerlerı Amir Yardımcısı)

Ve Halk Milisi Amirliğinden, Yedekten ve Devlet Güvenlik Kurumu “DC” (Üçüncü Şube –

Askeri Aksi İstihbarat) görevlilerinden birçok kişi çatışma cephesinde bulunuyor.

Yoldaşlar gönderildikleri yerde çalışacaklar, güçlerimizi ve araçlarımızı yönetecekler, çünkü o bölgede 700 sınır erimiz ve illerden ve milis okullarından 500 öğrenci gönderildi.

Kuşkusuz bizim bu işi bitirmemiz için bir başka seçeneğimiz de yol değil. Kırcaali’ye bağlı Benkovski ) Killi) bölgesi Smolyan’a (Paşmaklı) başlana bilir ve güvenlik sağlanabilir mesela. Durum budur, yoldaşlarımız yılbaşında orada kalacaklar… Ben yine gerekli olanın tedarik edilmesi sorununda ısrarlıyım, onların hiç bir şeyden ihtiyaçları olmayacak şekilde her şey sağlanmalıdır, çünkü görevlilerimizin o bölgede ne kadar kalacağını şimdiden kestirmek olanaksızdır, önemli olan şudur, orada duruma tamamen hakim olmadan bir hiçbir kimseyi geri çekmeyeceğiz.

Ben T. Jivkov yoldaşa gerçek durum hakkında rapor verdim. Ben, Bulgaristan’da bir İç Askeri Birlik kurulmasında ısrar ettiğimi yeniden vurguladım. Biz şu an, tek bir noktada hareket halindeyiz, Kırcaali ilinde isim değiştiriyoruz, fakat başka illere geçilirse o zaman ne yapacağız? O, bu konuyu Jurov yoldaşla görüşeceğini (Dobri Jurov,  BKP MK Politik Büro üyesi ve Savunma Bakanı) söyledi. Bizim emrimizde 2 000 kişi olmalıdır. Kanımca bunlardan 500 kişi Şumen (Şumnu), 500 kişi Plovdiv (Filibe) ve 1000 kişi de Sofya’da konuşlandırılmalıdır. Gerektiğinde hemen kullanabilmeliyiz. Şu anda biz isimleri değiştirirken sınır askerlerinden ve Dolnı Bogrov ve Kazanlık’tan iki kolordudan yararlanıyoruz. (Burada sözü edilen savaş donatımlı 2 milis ve erbaş okulundan alınan güçlerdir)

Bunlar olmasaydı ne yapabilirdik?

Bizim isim değiştirme çalışmalarımıza çok yüksek değer verildi. Şu yoldaşlara rapor verdim: P. Kubadindki (BKP MK Politik Büro üyesi ve Vatan Cephesi Ulusal Konsey Başkanı Penço Kubadinski);

1. Mladenov )BKP MK Politik Büro üyesi ve BHC Dış İşleri Bakanı Petır Mladenov);
2. Atanasov (BKP MK Politik Büro aday üyesi ve Başbakan Georgi Atanasov);
3. Mladenov (BKP MK Politik Büro üyesi ve BHC Diş İşleri Bakanı Petır Mladenov)

St. Mihaylov (BKP MK İdeolojik Sorunlar Sekreteri) ve ayrıca T. Jivkov bizi tamamen takdir etti ve kutladı.

Biz başarılarımızı ve sonuçları pekiştirmek, bu halk toplulundan olan insanları birer birer, küçük gruplar halinde ve köyler, mahalleler ve kasabalar olarak toplamdan ayırıp kopararak isimlerini değiştirme yönünde ideolojik, politik ve örgütler etkinliğimize her yerde devam etmeliyiz. Ocak ayının yarısına doğru bizim organlarımızın bu işleri bitirmesini sağlamalıyız.

4 Ocak 1985 günü İç İşleri Bakanlığında yapılan oturumda Kırcaali, Haskovo, Burgas, Pazarcık, Blagoevgrat ve Silistra illerinde isim değiştirirken meydana gelen olaylar değerlendirildi ve Stara Zagora ilinde ve Bulgar Halk Ordusunda isim değiştirme hazırlıkları görüşüldü. İşte steno gramlar: AMVR, f.2,ap.12,a.e.644, l.1 –Gizli.

STENO GRAM:

04.01.2014 İç İşleri Bakanlığı yönetiminin gizli toplantısından.

1. Stoyanov yoldaş:

Toplantımıza Palin yoldaş (Orgeneral Velko Palin BKP MK Sosyal ve Ulusal Güvenlik Şube Amiri); T. Radulov (BKP MK Sosyal ve Güvenlik Şube Amir Yardımcısı) ve SSCB’nın Sofya temsilciliği Başkanı Feodorov yoldaş ve bizim birimlerimizde görev alan Sovyetlerden diğer yoldaşlar katılıyorlar.

Söz alıp konuşan: İç İşleri Bakanlığı Kırcaali İl Amiri Albay Atanas Kadirev.

Yasın Bakan,

Sayın General ve Subaylar,

7. 07. 1970 tarihli BKP MK Sekreterliğinin geçmişte zorla Müslümanlaştırılanların bugünkü evlatlarının ulusal bilince ulaşmasını sağlamak ve yurtseverlik ruhunda eğitme kararına dayanarak il nüfusunun kimliğinin araştırılması konusunda çok geniş kapsamlı çalışmalar yürütüldü. Bu azimli bilimsel ve uygulamalı çalışmalar sonucunda, genel ve tarihsel anlamda olmak üzere, ayrıca yüzlerce ve binlerce somut soy tespiti yapılarak Doğu Rodoplar’da yaşayan nüfusun Bulgar kökenli olduğu tespit edildi.

İşte bu esas üzerinde olmakla, bu nüfusun ülkemizde geçerli yasal usule uygun bir hale getirmek amacıyla ve BHC vatandaşlarının hepsine yeni pasaport verilmesiyle ilgili olarak, 1982 yılında Kırcaali BKP İl Komitesi tarihsel derinliği ve önemi bakımından büyük kapsamlı ve pratik uygulaması açısındansa çok ağır olan soy köklerinin Bulgar olduğu saptanan Bulgaristan Türklerinin Arap isimlerinin değiştirilmesi gibi ağır bir ödev saptadı.

Çalışmalarımız esnasında bu kapsama giren nüfus daha da kalabalaştı insanların çok önemli bir kısmını kapsadı. Bu kapsama giren, Türk kimlik bilinci olan ama Bulgar menşeli köyler, köy üniteleri, bölgeler olduğu ortaya çıktı. Kırcaali ili nüfusunun Bulgar geçmişi ve Bulgar menşei olduğunu tarih ve etnograf bilimi kuşku götürmez bir şekilde pratikte kanıtladı. Çernooçene (Karagözler), Krumovgrat (Koşukavak) ve Podkova vb. yerleşim yerleri söylediklerime örnek oldular.

Bu nüfusun küçük istisnalar dışında arı Bulgar kökenli olduğu gün ışığına çıktı.

Bu köylerden birçoğu Bulgaristan’ın kurtuluşundan sonra, 09. Eylül 1944’ten sonra ve hatta şimdi, özellikle sınır bölgelerinde, Smolyan ve Plovdiv elleri için geçerlidir,  Türkleştirilmiştir.

Şuna işaret etmek istiyorum, çok ağır ve güç olsa da, insanların daha fazlası, parti politikasını doğru algıladı ve şu saate kadar ilde 120 bin kişinin ismi değiştirildi. Bu nüfusun % 50’sidir. Biz artık, şu andan itibaren, bu sürecin geri dönüşü olmayan bir süreç olduğu sonucunu çıkarabiliriz. Sadece dün, bir günde 16 540 kişinin ismi değiştirildi.

1984 yılında Bulgaristan Türklerinin milli bilinçlenmesi çalışmalarını genişlettik ve kapsamlı önem verdik. İsim değiştirme önlemlerine ilişkin çalışmaların derinleştirilmesi kuşkusuz günlük çalışmalarımızı da güçleştirdi.

Milliyetçi Türkler halkta korku duygusu yaratmak, insanları sindirmek, Bulgarlara ve sosyalizme karşı düşmanlık aşılamak ve Bulgar ve devlet düşmanı hareketler ve girişimler başlatmak amacıyla parti ve milis organlarının isim değiştirme esnasında kadın ve kızların ırzına geçtiği, tecavüz ettiği, erkekleri tartakladığı, herkesçe hürmet edilen şeylere hakaret edildiği vs. uydurmalar yaydı.

Bunun sonucunda 1984’te çok ağır suçlar işlendi, sosyal, politik ve ekonomik sonuçları ciddi olan, halkı psikolojik olarak yaralayan cesur saldırı teşebbüslerde bulunuldu. Bezvodno köyünde 6 kişi tutuklandı. İsimlerini değiştirmeye gittiğimizde muhtarlık binasını havaya uçurmaya hazırlanmışlardı. Patlayıcı ve fitilleri ele geçirdik.

Mart ayında Kumuniga köyünde gece bir tabut yakıldı. Müslümanlar tabutla ve elbiseleriyle gömülmeyi kabul etmiyor. Birçok kişi tutuklandı ve yargılandı. 1 Mayıs 1984’ye aynı köyde bildiri dağıtıldı. Duvarlara yazılan sloganlarla isimlerin değiştirilmesi kınandı..

12 – 13 Mayıs günlerinde Çernooçene (Karagözler) belediye merkezinde muhtarlık binası ateşe verilmek istendi.  14 – 15 Mayıs günleri aynı belediyeye bağlı Patitsa köyünde okul yakıldı.  20 – 21 Mayıs günlerinde Kırcaali’de altı değişik milliyetçi içerikli bildiri dağıtıldı. Hükümeti politikası kınandı.. Bu bildirilerde Türkler hep birlikte silahlı mukavemete davet edildi.  27 – 28 Mayıs günlerince Cebel belediyesine bağlı Lebed ve Şterna köylerine Türk bayrakları asıldı. Birçok kişi takibe alındı, tutuklandı.

Bulgaristan Türklerinin Leninci Komünist Partisi adında bir gizli politik partinin Program ve Tüzüğüne, kurucu kongrede yapılan açılış konuşmasının metni ile okunan rapora el kondu. BKP Merkez Komitesine, T.C. Cumhurbaşkanı Kenan Evren’e, Bulgaristanlı genç kız ve oğlan Türklere çağrı metni alıkondu. Ayrıca T.C. Macaristan Büyükelçiliği üzerinden Birleşmiş Milletler Teşkilatına bir bildiri iletildiği tespit edildi.

Bulgaristan Türklerinin Leninci Komünist Partisinin kurucusu ve başkanı Cebelli öğretmen Avni Veli’dir. 1984’te tutuklandı ve 7 yıl 6 ay hapse atıldı. 1988’de serbest bırakıldı. 1989’da Viyana 89 Dayanışma Derneği kurdu. Mustafa Ömer tarafından kurulan ve yönetilen İnsan Haklarını Savunmak için Demokratik Lig direniş örgütüyle birlikte çalıştı.  20 – 21 Mayıs 1989’da Cebel şehrinde örgütlenen büyük protesto gösterilerini Viyana 89 Dayanışma Derneği ile Demokratik Lig örgütlediler. İç İşleri Bakanlığı VI. Şube raporlarında Cebel isim değiştirilmesini protesto ve kimlik haklarının iade edilmesini isteyen direnişe 1 600 Türk katıldı.

1984’ün Kasım ve Aralık aylarında bölgedeki durum çok gerginleşti. Nedeni, Kırcaali BKP İl Komitesinin 21. Kasım 1984’te isim değiştirilmesi hazırlıklarının hızlandırılması kararı almasıdır.

Gelecek konumuz: 26 Aralık 18984 Mestanlı Direnişleri