İlk Müslüman Türk Devleti Kimdir?

Raziye ÇAKIR

Herkesin cevabını bildiği bu sorunun aslında klişeleşmiş bir cevabı yoktur.

Türk Tarihini gerekse İslam Tarihini yakından ilgilendiren bu konunun üzerinde durulması ve önemli kaynaklardan yararlanarak ortak bir noktada buluşmamızı gerektirir. Eğitim hayatımız boyunca doğru bildiğimizi sandığımız bir cevap olarak anlarız. ‘İlk Müslüman Türk Devleti Kimdir?’ diye sorduklarında sadece şu cevap aklımızdan geçer ‘Karahanlılar’dır. Aslında sorunun kökünü şöyle değiştirdiğimizde cevap doğruluk değeri taşır ‘Orta Asya’da Kurulan İlk Müslüman Türk Devleti Kimdir?’ Elbette ki cevap tartışılmasız Karahanlılardır.

Fakat Türk Tarihi çerçevesinde baktığımız zaman Karahanlılardan öncede Müslüman olan devletin varlığını kaynaklardan görebiliriz. Gelelim sorunun cevabına ilk Müslüman Türk Devleti İdil (Volga) Bulgar Devletidir.

Bu ismi önceden çok fazla duyduğumuz söylenemez. Çünkü bu konuda müfredat bilgisi bize ilk Müslüman olan devletlerin başında Karahanlılar geldiğini ifade etmştir. Tarih kaynaklarında aslında bu durum böyle yansıtılmamaktadır. Gelelim bu devletin menşeisine ve nasıl Müslüman olduklarına. Türkler İslamiyetle Hz. Ömer döneminde 642 yılında Nihavend Savaşında karşılaşmışlar ve Müslümanlarla temasa geçmişlerdir.

İdil (Volga) Bulgar Devleti zamanında ise ilk adım atılmıştır.

Önceleri bu topluluk Göktürklerin hakimiyeti altında yaşamışlardır. 630 yılında Göktürklerin fetret dönemi yaşamasıyla Bulgarlar bundan istifade edip, bağımsız bir devlet kurmuşlardır. Devletin uzun ömürlü olmadığını söyleyebiliriz. 665 yılında Hazarlar tarafından parçalanmıştır. Tuna Bulgarları ve İdil Bulgarları diye ikiye ayrılmıştır. Tuna Bulgarlar Balkanlara gitmiş ve zamanla slavlaşmış, Hristiyan olmuşlardır.Konumuz olan İdil Bulgarlar ise kuzeye doğru ilerlemişlerdir. Hazar Denizi’nin kuzeyinde İdil (Volga) Irmağı’nın orta havsazında kurulduğu için bu adla anılmışlardır. Birçok araştırmacı Bulgarların slav olduğunu iddia etsede, son yapılan araştırmalar sonucu Türk kökenli oldukları kaynaklarla desteklenmektedir. Coğrafi konumları ticarete uygun olduğu için ticarete önem vermişlerdir.

Harezm ve Samanili Müslümanlarla ticaret yaparken İslam’ı tanıdılar.

Ticaret sayesinde İslam dini Bulgarlar arasında yayılmıştır. Bulgar Hanı Abbasi Halifesine bir elçi göndererek, İslam’ı kabul ettiklerini, bu dini öğretmek için muallim ayrıca ibadet etmek içinde yapılması gereken cami, mescit ve kendilerini korumak için kale yapılmasını bunun içinde ustalar göndermesini söylemiştir. Böylelikle Türkler ilk kez bu zaman diliminde Müslüman olduğunu söyleyebiliriz. Bulgarlara saldıran Moğollar şehri yerle bir etti.

Bundan sonra Moğollardan ayrılan Altın Ordu Devleti’nin egemenliği altına girmiştir.

Böylelikle tarih sahnesinden her ne kadar silinmiş olsalar da, günümüzde halen onlardan izler olduğunu söyleyebiliriz.