Büyük Projeler, Büyük Devletlerin İşidir

BGSAM

Tarih: 13 Mayıs 2016

Konu: “Türk Akım” döşeniyor. Kazançlı çıkanlardanız.

Güney Avrupa’da gaz boru hatları.

Rusya ve Türkiye ekonomik işbirliği gündemini oluşturan “Türk Akım” projesi yapımı başladı. Karadeniz dibinden Türkiye’ye akacak Rus doğal gazı, bu dev doğalgaz boru hattıyla 2019 itibarıyla Balkanlara ve Avrupa’nın merkezine ulaşacak. Bu muazzam tasarımın gerçekleştirilmesinde anahtar rol oynayan “Gazprom” bildirisinde şöyle deniyor: “Türk ve Avrupalı müşterilerimiz Rus doğal gazı için güvenli yeni bir güzergâh kullanabilecektir.”

Rus doğal gazını Güney Doğu Avrupa ve merkezi Avrupa’ya iletecek olan “Türk Akım”dan kim ve ne kazanacak? Görüldüğü üzere Rusya enerji kaynaklarından bir kısmını Türkiye üzerinden Avrupa Birliği’ne satmaya çalışıyor. “Türk Akım” hizmete girdiğinde ceo-enerji siyasetinde ne gibi değişikler olması bekleniyor? gibi sorular, Türkiye’nin bilinen enerji sorunları uzmanlarından Necet Pamir ile bir söyleşimize konu oldu:

Necet Pamir: 2014’te Türkiye ziyareti esnasında Vladimir Putin’in bu projeyi önermesi Ankara için de sürpriz olmuştu. Önerilen projenin kapasitesi 15.75 milyar metre³, 4 boru hattı, yani toplam hacim 63 milyar m³ idi. Bir kısmıyla Türkiye’ye, diğer kısmıyla da Avrupa’ya doğal gaz verilecekti. Birleşik Amerika ve Avrupa Birliği’nin Ukrayna ve Kırım olaylarına tepkisinden sonra, Putin bu projeyi hangi ortamda ve hangi koşullarla önermişti? Bununla birlikte yapılan öneri, bu kıtasal teşkilat içinde “Gazprom” un kurduğu enerji tekelinin kırılması için AB tarafından hazırlanan üçüncü enerji paketine de yanıt oldu. Önerisini açıklayan Putin “ben bir çıkmaz sokakta değilim” sinyali verdi. “Başta Türkiye olmak üzere, benim de değişik seçeneklerim var” dedi. Biz, bu planların gerçekleştirilebilirliği konusunda kuşkuluyduk. Bir de bu büyük ölçüde olmakla birlikte bir siyasi projeydi. Rusya ile Avrupa Birliği uzlaşma noktası bulamayınca, gaz boru hattının Türkiye veya Bulgaristan topraklarından geçmesinin pek anlamı yoktu. Demek oluyor ki, bu proje ortak temas nopktalarının bulunamadığı noktaya bir yanıt olarak ortaya çıktı. Ardından gelen olaylar. Türkiye semalarında düşürülen Rus askeri uçağı krizi, projenin bir süre ertelenmesini beraberinde getirdi. Tür Türk ilişkilerinin normalleşmesinden sonra, hemen projeye dönüldü. Ne lki, son durumda “Türk Akım” da 2 doğal gaz borusu var: Birisi 15.75 milyar m³ kapasiteli olup Rusya’dan Türkiye’ye gelecek. İkincisi de yine 15.75 milyar m³ kapasiteli olup Türkiye’den Avrupa’ya uzatılacak. Şimdi de tartışmalar devam ediyor. Konu ikinci boru hattıyla ilgilidir. İkinci hattı döşemek için Türkiye AB ile ortak noktalarda uzlaşma sağlayabilecek mi?

Soru: Topraklarından geçecek olan bu ikinci doğal gaz boru hattının T.C. için önemi nedir?

Necet Pamir: Türkiye açısından bakıldığında ülke 14 milyar m³ kapasiteli bir doğal gaz boru hattı yerine 15.75 milyar m³ kapasiteli bir trasa elde etmiş olacaktır. Türkiye’nin Rusya’dan bağımlılığı açısından çok ciddi bir takım değişiklikler meydana gelmeyecek. Bu bağımlılık zaten % 55 oranında olup, yüksektir, şimdi de azalmayıp biraz daha artacak. Bununla birlikte Rusya Ukrayna’ya bir sinyal vermiş oluyor. Rusya’ya bu denli güvene bilir miyiz sorusu ortaya çıkıyor. Bir teknik sorun nedeniyle yoksa başka bir sebeple, Rusya bizi cezalandırmak isterse yani boruyu kaparsa, Türkiye ekonomisi zor günler yaşayabilir.

Soru: Türkiye’nin enerji güvenliği açısından bunun anlamı nedir?

Necet Pamir: Rusya kazanıyor. Neden mi? Çünkü Türkiye pazarına direk çıkış yaparak ve 15.75 milyar m³ doğal gaz satarak, Ukrayna’yı cezalandırıyor. Aranızdan bazıları, 15.75 milyar m³ doğal gazın hesabı mı olur. Bu miktar 30 milyar m³ olsa neyse ne!” diyebilir. Ukrayna’ya sinyal veren ve mevzilerini güçlendiren Rusya, Trans Anadolu gaz boru hattı (TANAP) hizmete girmezden önce, kazançlı olacaktır. Aynı zamanda AB’ye de birçok sinyal verdiğinden dolayı, by projeden öncelikli olarak Moskova kazançlıdır. Bu gaz boru hattından sağladığı doğal gaz için Türkiye fiyat indirimi elde edemedi. Belki de bu Türkiye için çok önemli olmaya bilir, fakat bu uğraşıya göre daha elverişli koşullarda olması gerekirdi.

Soru: Avrupa’ya Türkiye üzerinden Hazar Denizi doğal gazı saplayacak olan ve inşasına daha önce başlanmış bulunan TANAP, “Türk Akım” projesine rakip midir? Ankara bu projelerin konumlarını güçlendireceğini umut ediyor. Görüşünüz nedir?

Necet Pınar: TANAP üzerinden Türkiye Azerbaycan’dan 6 milyar m³ doğal gaz alacaktır. TANAP çalışmaya başladığında Rusya’dan bağımlılığımız bir yere kadar azalmış olacaktır. Enerji güvenliğimiz açısından bu olumlu bir gelişmedir. Fakat TANAP ile imzalanan sözleşmeye bakıldığında ekonomik olarak T.C.’nin zarar edeceğini görebiliyoruz. Kazanan taraf Azerbaycan’dır. “Botaş”ın kullanılmayan doğal gaz boru hatları harekete geçirilseydi, çok daha iyi olabilirdi. Türkiye doğal gaz boru hatlarının döşenmesine katılsa da, taşıma masrafları yüksektir.

Soru: Yakın geçmişte T.C.’de doğal gaz tüketimi konusu masaya yapırılmıştı. Bu konuda ne diyeceksiniz?

Necet Pınar: Tüketimin geleceği, tüketimi azaltma açısından görüşüldü. Önceleri daha fazla tüketim öngörülüyordu. Biz iç kapasitemizi kullanmaktan yanayız, örneğin kömürlerimizi. 1990’da T.C.’nin enerji tüketimi % 52 ihracattan sağlandı. 2000 yılında bu oran % 87 olurken, geçen sene % 76’ya çıktı. Bağımlılığımız artıyor. Kömürlerimizde kükürt ve nem oranı yüksek, alternatif enerji kaynakları bulmalıyız. T.C.’de yapılan ihalelerde, “en ucuz elektriği sağlayan, ihale kazanıyor, teknoloji, hava ve doğa kirliği, atıklar sorunları” dikkate bile alınmıyor.