NO.1 KARAKAÇANLAR
Nüfus: 2.556 (2011 sayımı)
Nerede yaşıyorlar: Sliven, doğu ve orta Balkan dağları.
Dil: Yunanca
Din: Ortodoks
Yine Karakaçanlar hakkında:
Bulgaristan’ın en küçük etnik topluluğunu oluşturan Karakaçanlar, binlerce yıl yazları Rodoplarda kışları Ege kıyısında koyunculuk yapan bir halkın torunu.
20. yy’da yeni ülkelerin kurulmasıyla Karakaçanlar sınırlar içine sıkıştı.
Önemli bir kısmı da Bulgaristan’da kaldı.
Bulgaristan, 1938’de Karakaçanların soy isimlerindeki Yunanca ekleri kaldırdı.
1954’te göçebelik yapmaları yasaklandı.
1958’de koyun sürüleri (en değerli varlıkları) devletleştirildi.
Komünizm sonrası geleneksel hayatlarına döndüler.
Her haziran Karandila’da festivalleri var!
Bugün Bulgaristan’da 25 bin kadar Karakaçan’ın yaşadığı tahmin ediliyor.
Bulgaristan Karakaçanları zamanla Bulgarlaştılar.
Hatta bugün Bulgaristan’ın en milliyetçi politikacılardan biri, IMRO partisi lideri: Krasimir Karakaçanov!
NO.2 YUNANLAR
Nüfus 1,379 (2011)
Neredeler: Varna, Sozopol, Burgaz, Ahtopol, Filibe, Asenovgrad
Dil: Yunanca
Din: Rum Ortodoks
Yunanlar MÖ 7.yy’dan itibaren bugünkü Bulgaristan’ın Karadeniz kıyılarında koloniler kurarak yerleşmeye başladı.
19. yy’da Bulgar milliyetçiliği güçlendikçe Yunanlarla gerilimler yaşanmaya başlandı.
Bulgarlar, din ve eğitim yoluyla kendilerini asimile eden Rum Ortodoks Kilisesi’nden ayrıldı.
Makedonya ve Ege Trakyası üzerinde ortak hak iddiaları yüzünden karşılıklı şiddet olayları yaşandı.
Mesela 1906’da Pomorie/Ahyolu’da yuna azınlık ve Bulgarlar arasında çatışma çıktı, 12 kişi öldü, kasaba yakıldı. 1. Balkan Savaşı’nda iki ülke yan yana gelse de ikincisinde birbirlerine girdiler. 1920’lerde yapılan mübadeleyle iki ülkedeki Bulgar ve Yunan azınlıklar çok azaldı.
Bulgaristan’da etnik gruplar serisi NO.3 GAGAUZLAR
Nüfus: 540 Neredeler: Varna ve Dobriç köyleri Dil: Türkçe Din: Doğu Ortodoks Bulgaristan Gagauzların anayurduydu ama 1800’lerin ilk yarısındaki savaşlar ve Rusların özendirmesiyle çoğu bugün yaşadıkları Basarabya’ya göç etti.
Gagauzların kökeni hakkında iddia çok: Biri, Slavlarla karışmamış safkan (Türkik) Bulgarlar oldukları iddiası. Diğeri, Anadolu’dan gelen İzzeddin Keykavus II’nin Türkmenler oldukları… Basarabya/Moldova Gagauzları, kendilerini Karadeniz’in kuzeyinden gelen Gök-Oğuzlardan sayar.
Bulgaristan’daki küçük Gagauz azınlık asimile olmuş durumda. Türkçe bilen de yok gibi. Yunanistan’daki Gagauzlar da kendilerini Yunan sayıyor ve Türkçe unutuluyor. Sadece Moldova’daki özerk Gagauzya’da Türkçeye önem veriliyor.
Bulgaristan’da etnik gruplar serisi NO.4 RUSLAR
Nüfus: 9,978 Neredeler: “Eski inançlılar” Varna ve Silistre köyleri, diğerleri ülke genelinde Dil: Rusça Din: Rus Ortodoks ve Eski İnançlılar İlk gelen Ruslar, kilise reformlarını reddedip ülkeden ayrılan “Eski İnançlılar” idi.
Eski İnançlılar çok tutucudur. Bir kısmı 1905’de aşıyı zorunlu tutan Romanya’dan kaçıp gelmiş! Bulgaristan’daki diğer Ruslar 1918-21’deki iç savaşta yenilince ülkeyi terk eden Beyaz Ruslar ve 1944’te Komünist yönetim kurulmasıyla birlikte ülkeye yerleşen bazı Ruslar oluşturuyor.
NO.5 ERMENİLER
Nüfus: 6,652 Neredeler: Sofya, Filibe, Rusçuk, Varna, Burgaz Dil: Ermenice Din: Ermeni Ortodoks Bulgaristan’da ilk Ermeniler, Ortodoks Kilisesi’nin din dışı sayıp Bizans’ın 8-10. yy’larda Divriği çevresinden sürdüğü Pavlikanlardı.
Bulgaristan’a gelen Pavlikan Ermeniler Bogomilliğin doğmasına önayak oldu. Aykırı Bogomiller Bizans, Ortodoks Kilisesi ve Bulgar Devleti dahil herkesten zulüm gördü. Bogomillerin kimi Katolik oldu, kimi Osmanlı gelince İslam’a geçti (Pomaklar Bogomildi belki). Zamanla eridiler.
Bizans’ın sürdüğü Pavlikanlardan bin yıl sonra Osmanlı’dan kaçan Ermeniler Bulgaristan’a yerleşmeye başladı. Bu Ermeniler, Bulgaristan’ın da yardımıyla ayrılıkçı örgütleri (Taşnak vb.) destekledi. Balkan Savaşı’nda Bulgar Ordusu’nda Ermeni Birliği vardı
NO.6 MUSEVİLER
Nüfus: 1,162 Neredeler: Sofya, Filibe, Varna, Burgaz, Rusçuk Dil: Ladino Musevilerin en az MS 2. yy’dan beri Bulgaristan’da yaşadığı biliniyor ama bugünün Musevileri Osmanlı dönemi (1492) İspanya ve Portekiz’den gelen Seferadlar.
Osmanlı’nın Bulgaristan’a yerleştirdiği Musevilerin özellikle ticaretin canlanmasında katkıları oldu. Ancak genelde Osmanlı’ya bağlı oldukları için Müslümanlar gibi Museviler de Osmanlı’nın gerileme döneminde katliamlara uğradı. Bulgaristan Osmanlı’dan kopunca sayıları azaldı.
Bulgaristan 2.Dünya Savaşına Nazi Almanyası yanında girdi ama Bulgaristan’da yaşayan 40 bin küsür Musevi toplama kamplarına gönderilmedi (Bulgar idaresindeki Makedonya ve B. Trakya’daki 11 bin Musevi ise gönderildi). Bulgaristan Musevilerinin çoğu 2.Dünya Savaşı sonrası kurulan İsrail’e göç etti.
NO.7 ROMANLAR
Nüfus: 325,343 (2011)* Neredeler: Her yerde. En çok Sofya, Filibe, Sliven, Montana’da Dil: Roma, Bulgarca, Türkçe Din: İslam, Ortodoksluk, Evanjelik türevler *Yüksek doğum oranı ve bazılarının kimlik gizlemesi nedeniyle çok daha yüksek
Balkanlara 9 yy önce gelen Romanlar, yakına kadar göçebe zanaatkarlar olarak çalıştılar. Bulgaristan Romanlarının çoğu Müslüman oldu ve bu sayede Osmanlı’da (diğer yerlere göre) daha az ayrımcılığa uğradılar. Milli devletlerin kurulması ile Balkanlarda Romanların statüsü düştü.
Bulgaristan’da Komünist idareyle Romanlar göçebe hayattan yerleşik hayata geçti. Devlet tüm Romanlara iş verdi (sanayi veya tarım alanında). Komünist idare Romanları eşit vatandaş olarak yerel yönetimlere de atadı. Komünizmin sona ermesi, Romanları kötü etkiledi: İşsiz kaldılar!
Komünizm sonrası Bulgaristan Romanları işsiz kaldıktan sonra birçoğu suça bulaştı, 3. dünya seviyesinde yaşam standardına düştüler. Erken evlenme ve çok çocuk yapmalar arttı. Zaten olumsuz olan Roman algısı git gide düşmanca olmaya başladı. Irkçıların hedefi haline geldiler.
NO.8 POMAK TÜRKLERİ
Nüfus: 150.000 (tahmini) Neredeler: En çok Rodoplarda, biraz da Stara Planina tarafında Dil: Pomakça/Bulgarca Din: İslam Pomaklar dil olarak Bulgarlar, din olarak Türklere yakın. Bu, etnik aidiyet konusunda da tartışmaları getiriyor.
Pomak Türkleri etnik kökeni hakkında genel kabul gören teori Osmanlı idaresinde Müslümanlaşmış Bulgarlar oldukları iddiası ise de konu hakkında farklı kabuller ve iddialar da var: Bazı Pomaklar Türk kökenli (Kumanlar bağlantısıyla), bazıları da Trak kökenli olduklarını düşünüyor.
Pomakların tarihiyle ilgili önemli bir iddia da İslam’a geçmeden önce Bogomil oldukları iddiası. Bogomillik Ortodoks Kilisesi ve Bizans-Bulgar devletleri tarafından baskılanan Heterodoks bir Hristiyanlık inancı. Bu baskılar Pomakların İslam’a* geçmesini kolaylaştırmış olabilir.
Pomakların Müslümanlaşmasındaki bir faktör de, (diğer gayrimüslimler için de geçerli olan) Müslüman olmanın getirdiği avantajlardı (daha az vergi, daha fazla özgürlük, vb). 19 yy’da gelişen Bulgar milliyetçiliği, Pomakların zorla Müslümanlaştırıldığını iddia etti, halen de eder.
Oysa Osmanlı’nın, kısa bir dönem ve belli bir bölge haricinde Pomakları İslam’a geçiş için zorlamadığı bilinmekte. * Bugün Pomaklara karşı yapılan propagandalardan biri de radikal İslam’a yakınlaştıkları yönünde. Ama Bulgaristan Müslümanlarından cihatçı teröre katılan da olmadı.
Aynı dili konuşmalarına rağmen Bulgarlarla Pomakların arası hiç iyi olmadı. Pomakların 1876 ayaklanmasını (Batak’ta) sert şekilde bastırması düşmanlığı artırdı. Osmanlı’nın Bulgarların D.Rumeli işgaline ses çıkarmamasıyla Pomaklar Bulgar idaresinde kaldı:
Bulgar idaresinde yaşamayı reddeden Pomaklar, yıllarca Rodoplarda direndiler ve Bulgar devletini bölgeye sokmadılar. Kurdukları bu özerk bölgeye “Timraş Cumhuriyeti” dendi zamanla. Ancak İstanbul’dan beklenen destek hiç gelmedi ve dirençleri kırıldı
Bulgaristan Türkleri gibi Pomaklar da Osmanlı idaresinin sonra ermesi ile birlikte göç etmek zorunda kaldı. Bulgaristan kalan Pomaklar, 1912, 1930’lar ve 1970’larda zorla Hristiyanlaştırma/Bulgarlaştırma uygulamalarına maruz kaldı. Bunlar yeni göçlere neden oldu.
Pomak kelimesinin etimolojisi bile oldukça hikayeli. İki iddia var: 1) Pomachen: Bu baskılanmış demek. Bogomil kökenine gönderme olabilir. 2) Pomagach: Bu yardımcı/işbirlikçi demek. Pomakların Müslümanlaşıp Osmanlı’ya yardım etmesinden kaynaklı iddiası var.
NO.9 TÜRKLER
Nüfus: 600.000 (2011) Neredeler: Kırcaali, Deliorman, Silistre ve Stara Planina bölgelerinde. Ayrıca büyük şehirlerde. Dil: Türkçe (arkaik) Din: İslam (Sünni ve Kızılbaş) Türkler, Bulgaristan’daki azınlıkların en büyük olanı.
Bulgaristan Türklerinin bölgeye yerleşmesi Osmanlı hakimiyetinden çok önce başladı. Hatta Türkler henüz Anadolu’ya yerleşmemişken Bulgaristan bölgesinde yerleşik Türkler vardı (Peçenek, Kuman gibi Karadeniz’in kuzeyinden gelenler). Selçuklu döneminde de Anadolu’dan gelenler oldu
Kırım’ın işgaliyle göçen Tatarlar da Bulgaristan Türklerine katıldı. 93 Harbi’ne kadar Bulgaristan coğrafyasında Türkler Bulgarlardan fazlaydı. Ancak 1877-78’de yaşanan bozgun sırasında yaşanan soykırım ve sonrasında da devam eden göçlerle nüfus azaldı
Bulgaristan Türkleri için 20. yy dalgalı geçti: 1. Dünya Savaşı’na dek Bulgaristan’da sıkıntı yaşadılar, sonra 1914-35 arası rahat bir dönem oldu. 1934-44 arası yine baskılar ve 2.Dünya Savaşına zorlukları geldi. Komünizmin ilk döneminde yine rahat etti Türkler. Ancak sonra yine baskılar başladı.
Bulgaristan Türkleri Cumhuriyet devrimlerine Balkanlardaki tüm Türkler/Müslümanlardan daha çok uyum sağladı. Bu etkileşim eğitimden alfabeye, kadının toplumdaki rolünden folklora kadar belirleyici oldu. Bulgaristan Türkleri Cumhuriyet’i Türkiye’den daha fazla özümsedi denebilir.
Bulgaristan Türkleri, dönem dönem artan baskılar neticesinde yüz binlerle ifade edilecek derecede büyük göçlerle Türkiye’ye geldi. TR’ye gelen Bulgaristan göçmenleri, hızla hayata dahil olarak üretmeye ve katkı sağlamaya başladılar. Devlete ve topluma yük olmadan hayat kurdular.
Bulgaristan Türklerinin yaşadığı en organize baskı, 1970’lerde Pomaklara uygulanan zorunlu isim değiştirme politikasının 80’lerde Türklere de uygulanmasıyla başladı. Bulgar idaresi Türkleri “kökenlerini unutmuş Bulgarlar” olarak tanımladı. Protesto edenler katledildi, hapsedildi.
Bulgar idaresi 1984-85’de 850 bin Türk’ün ismini zorla Bulgar ismiyle değiştirdi. Türkçe konuşmak ve geleneksel giysiler yasaklandı. Ama Türklerin çoğu direndi. Başaramayacağını anlayan idare sınırları açtı, 350 bin Türk ülkeyi terk etti! 2. DünyaSavaşı sonrasının en büyük göçüydü bu.
Bulgaristan’da Komünist Parti’nin yıkılması sonrası Türkiye’ye gelen Türklerin bir kısmı vatandaşlıklarını geri aldı, hatta AB üyeliğiyle birlikte birçoğu döndü. Bulgaristan’da kalan Türkler de eski isimlerini geri alma hakkı kazandı (az da olsa Bulgarca ismini koruyanlar var).
Bugün Bulgaristan Türkleri eski dönemlere göre baskı açısından daha serbest bir dönem yaşıyor, bunda AB etkisi belirleyici tabi ki. Ama bu kez de başka bir göç Bulgaristan Türklerini anavatanlarından ayırıyor: Özellikle AB ülkelerine çalışmaya gidenler nedeniyle nüfus azalıyor.
Bulgaristan Türkleri siyasette DPS partisi tarafından temsil ediliyor. %10-15 arası oy alabilen DPS, birçok açıdan eleştirilse de Balkanlardaki en güçlü “Türk partisi”. Son 10 yılda Ankara’dan desteklendiği iddia edilen alternatif Türk partileri kurulsa da başarılı olamadılar.
