Öncelikle sizi tanıyabilir miyiz?

Selamünaleyküm ismim Asiya Fahri Feleti. Fahri Babamın ismi. Bulgaristan’da isimlerimiz Baba ismiyle birlikte yazılır. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi son sınıf öğrencisiyim ve inşâallah bu sene mezun oluyorum. Bulgaristan’ın Madan kasabasında doğdum ve büyüdüm.

Bulgaristan’da Müslümanlar ne durumda, nasıl yaşıyorlar?

Bulgaristan’ın nüfusu yaklaşık 7 milyon. Ve 1 milyon civarında Müslüman yaşıyor. Bulgaristan Avrupa Birliğinde ve ülkenin kendi nüfuslarının oranına göre Avrupa Birliğinde en çok Müslüman yaşayan bir ülke oluyor. Burada çok az sayıda Alevi var. Burada yaşayan Müslümanlar sünniler ve Hanefi mezhebine mensuplar.

Bulgaristan’da daha önceleri Komünist rejimi hakimdi ve bu Müslümanları zamanında çok etkiledi. O zamanlar İslamiyet’e has değil her din yasaklanmıştı. O zamanlar ben daha dünyaya gelmemiştim ama büyüklerim ve dedelerim bu durumlara şahit oldular. O zamanın durumu biraz günümüzde Uygurların durumuna benziyor. Namaz kılmak, kurban kesmek hatta erkek çocuklarını sünnet ettirmek dahi yasaktı. Mesela tanıdığım bir ablamızın oğlunu sünnet ettirdiği için kendisini hapse atıyorlar.

1989 yılında Komünist rejimi düşüyor. Bulgaristan’da Osmanlı devletinden beri bu topraklarda yaşayan 350-400 bin civarı Türk Türkiye’ye göç ediyor. O zamanlar hiçbir iz bırakmak istememişler Müslümanlar için mesela Naim Süleymanoğlu belki filmini izlemişsindir orada gösteriyorlardı ismini Naum diye değiştiriyorlar hatta Mezar taşlarında yazılan Arapça Kitabeleri ve isimleri dahi değiştiriyorlar.

Asiya hatırlıyorsan bir kitapta okumuştuk “bir devletin kime ait olduğunu öğrenmek istiyorsanız Mezarlarına bakın” diye çünkü hangi medeniyete ait olduğunu orada yaşamış olan kişilerden anlarız bu anlattığın da bana bunu hatırlattı.

Evet kesinlikle öyle. Geçmişle kıyasladığımızda Bulgaristan’da camilerimiz var ve açıktan ezan okunuyor çok şükür. Yani benim yaşadığım şehirde sorunsuz bir şekilde her mescit ve camiden ezan okunuyor diğer büyük şehirlerde nasıl bilmiyorum.

Bulgaristan’da Ramazan ayı nasıl geçer? Müslümanlar neler yapar ve nasıl değerlendirirler bu ayları?

Şöyle ki bu yaşadığınız bölgeye göre değişebilir çünkü bazı bölgelerde diğerlerine nazaran daha çok Müslüman yaşıyor. Bundan dolayı her yerde Ramazan ruhu hissedilemeyebiliyor. Daha küçük yerlerde Müslümanların daha yoğun yaşadığı bölgelerde ise Ramazan ruhunun daha çok hissedildiğini söyleyebilirim. Yine de genel olarak Bulgaristan’da Ramazan’ın güzel geçtiğini diyebilirim. Bütün camilerde Teravih namazı oluyor. Kendi yaşadığım şehir Madan’dan bahsedeyim burada iftar programları da çok oluyor bazen baş müftülük, bazen zengin insanlar hatta bazen bir mahalle kendi arasında para toplayıp büyük iftarlar veriyorlar. Herkes akrabalarını ve tanıdıklarını davet ediyor. Camilerde küçük iftarlarda yapılır. Mesela özellikle Ramazan’ın son on gecesinde kadir gecesi münasebetiyle iftarlar daha büyük oluyor özellikle 27. Gece için 3-4 bin kişinin iftar için bir camide toplandığı oluyor.

Mukabelelerde çok var, bunların bazıları camide yapılır. Uygun bir mescit varsa orda yapılır. Genelde her mahallede bir mukabele okunur. Benim mahallede evden eve gidiyoruz her gün bir evde toplanıp mukabelemizi gerçekleştiriyoruz. Hafızların da ayrı mukabele programları oluyor ve bu halka açık oluyor dileyen gidip dinleyebiliyor.

Bulgaristan Türkiye’nin komşu ülkesi sayılır. Türkiye ile Ramazan’da benzerlikleri nedir, ayrıştığı noktalar var mı? Türkiye ve Bulgaristan’da Ramazan ayını yaşamış biri olarak bize bununla ilgili neler anlatmak istersin?

Aklıma ilk olarak şu geldi, Türkiye’de sahur için ezan okunuyor sonra sabah namazı için ayrı ezan okunuyor ama Bulgaristan’da öyle değil sadece sabah namazı için ezan okunuyor. Genelde benzerlikler çok fazla farklılıklar fark etmedim. Tabii ki Türkiye’de Ramazan’ın ruhu ve heyecanı daha çok hissedilir. Sultan Ahmet caminin ve Süleymaniye Caminin civarındaki iftarlar ve teravihler inanılmaz güzel. Ama çok şükür Bulgaristan’da da ramazanın havasını hissedebiliyoruz.

Orada Ramazan aylarında camilere “Hoş geldin Ramazan” diye mahyalar oluyor mu?

Aaa evet bu yaşadığın bölgeye göre değişiyor. Benim yaşadığım gibi küçük yerlerde bunlar var ancak büyük şehirlerde aynı manzara ile karşılaşmak zor. Çünkü orada yaşayan kimseler çoğunlukla Müslüman değiller ve rahatsız olabiliyorlar.

Peki Bulgaristan’da Ramazan davulcuları oluyor mu sahura uyandıran? 

Hayır, ben bunu ilk defa Türkiye’de gördüm yani Türkiye’ye okumaya gelmeden önce böyle bir şeyin olduğunu duymuştum. Bizim Bulgaristan’da ise böyle bir şey yok varsa da benim haberim olmamış demek.

Oruç senin için neler ifade ediyor? Oruçlu iken neler hissediyorsun?

Yani küçüklüğümden beri aslında şöyle bir duygu var bende: Elhamdülillah Müslüman bir ailede doğdum ve büyüdüm ve ailemden gördüğüm güzel örnekler oldu. Küçük yaşımdan beri 4-5 yaşlarımdan beri bana hissettirdikleri bu Ramazan heyecanı beni çok etkilemiştir. Küçük olsam da görüyordum onlar gece gece sahura kalkıyorlar sonra iftar yaklaşınca ailemin böyle daha mutlu, daha heyecanlı oldukları ve hep birlikte bir sofrada oturmamız beni etkiliyordu. Zaten sofrada birlikte oturup yemek yerdik ama ramazanda bu daha bir farklı oluyordu istisnasız bir ay boyunca her akşam aynı saatte aynı sofrada birlikte iftarı bekliyor olmamız beni etkiliyordu. Ramazan ayında bir sükûnet oluyor yine iftarı beklerken birlikte o sükuneti yaşıyor olmamız ve şükrediyor dua ediyor olmamız beni etkilemiştir.

Oruç tuttuğumda kendime rabbimin bize verdiği nimetleri hatırlatıyorum ve şükrediyorum “Allah bana ne kadar çok nimet vermiş” diye. Birçok insan yemek bulamıyor iftarını bizim sofralarımız gibi açamıyor veya temiz su bulamıyor bunları tefekkür ederek şükrediyorum rabbimin bize lütfettiği nimetlere.

Bulgaristan’da Ramazan ayına özgü adetleriniz var mı? Mesela bizim Türkiye’de olduğu gibi?

Vardır belki ama şu an aklıma gelmiyor bunu bir düşüneyim biraz. Aklıma özel bir şey gelmiyor ama Balkanlarda bilirsiniz hamur işi biraz yaygındır belki bunu söyleyebilirim ama bu Ramazan’a özel değil.

Kadir gecesi Bulgaristan’da nasıl geçiyor?

Mutlaka her camide bir program olur. Kadir gecesi için özel programlarda yapılır işte Kur’an tilaveti, vaaz, nasihat özellikle teravih namazı dışında teheccüt namazı programları. Benim yaşadığım bölgeye özel ise 10 yıl önce öğrenciler bir gelenek başlattılar ve ramazanın son on gününü camide geçiriyorlar. Kadir gecesinin Ramazan’ın son 10 gününe denk geldiğini biliyoruz ama hangi geceye denk geldiğini bilmiyoruz bundan dolayı özel programlar oluyor önceden çok kişi camide kalmıyordu. Şimdilerde ise -geçen yıl Pandemiden dolayı olmadı- bu 10 yıldan beri 300-500 kişi gecelerini camide geçiriyor. Bazı hafızlar çağrılıyor onlar ikişer rekât namaz kıldırıyorlar. Özel bir hoca davet ediyorlar vaaz vermesi için bir nevi itikaf programı oluyor. Gece yatılmıyor camide ama bu son 10 gün dolu dolu geçiyor her günü kadir gecesiymiş gibi.

Bunu da söyleyebilirim Bulgaristan’da camide iftar verilecekse ezan okunur ve girişte hurma dağıtılır. Önce orucumuzu açarız ve bütün cemaat ilk namazını kılar sonra yemek yer çünkü sonradan cemaati namaza toplamak daha zor oluyor. Hem sünnete uymuş olunuyor. Kadir gecesi programlarında ise Yemekten sonra kahve faslı oluyor. Daha sonra Yatsı namazı kılınıyor ve Teravih namazı kılınıyor. 30 dakika ara verilip kısa bir vaaz oluyor ve ardından cemaatle teheccüd namazı kılınıyor namazı baş vaiz veya hafızlar kıldırır böylece okunan sureler daha uzun oluyor. Bu kadir gecesi programı işte benim şehirde 10 gece sürer kadir gecesine denk getirmek için ama en çok 27. Gece kalabalık olur bu program.

Gayrimüslimler Ramazan’ı ne kadar biliyor ve nasıl karşılıyor?

Büyük ihtimalle haberlerden duyuyorlardır mübarek ramazan ayımızın başladığını çünkü gazetelerde ve Televizyonda ramazan yaklaştığında haber yapılıyor hatta bayramın yaklaştığına dair mutlaka manşetler oluyor. Belki de Müslüman komşularından haberleri oluyordu. Ramazan ayının girdiğini etrafında Müslüman olmasına rağmen anlamayanlarda olabilir eğer çevresindeki Müslümanlar ramazanı icra etmiyorsa.

Devletin Müslüman vatandaşlara bakışları nasıl, okullarda bayram tatili oluyor mu?

Bulgaristan demokrasi devleti oldu. Okullarda resmi tatil olmuyor ama dilekçe ile bayram için sorunsuz bir şekilde izin alınıyor. Hatta bazı Müslüman olmayan öğrenciler bile Bayram tatili diye bu dilekçeyi doldurarak tatilden yararlanıyorlardı bu benim bölgemde böyleydi çünkü herkes bayram yaparken okula gelmek istemiyordu Müslüman olmayanlar. 😊

Bayram Bulgaristan’da nasıl kutlanıyor?

Bizde her yerdeki gibi akrabalara gidiliyor, helallik isteniyor çocuklara şeker veriliyor veya para veriliyor bir çocuğun gözleri parlar ya hani ne kadar verecekler acaba diye 😊

Ramazan Bayramında çok fazla tatlı yeniliyor bizde de evde tatlı baklava yapılır. Herkes bayrama hazırlanıyor, temizlik yapıyor en güzel elbiselerini ayırıyor. Bayram namazı olur genelde erkekler bayram namazına gider. Kadınlar daha nadir gider bunun sebeplerinden biride camide yer sıkıntısı oluşabiliyor kadınlarda namaza geldiğinde bundan dolayı sadece erkekler gider. Büyüklerin elleri öpülür bayramlarda. Türkiye’de nasılsa bizde de öyle aslında.

Bazı ramazanlarda havai fişek gösterileri oluyordu din görevlilerinin ayarladığı birde bunu hatırlıyorum.

Sen Bayramı nasıl hatırlıyorsun küçüklüğünde?

Çok güzeldi, bayramı sabırsızlıkla bekliyorduk. Akrabalarımız ile güzel zaman geçiriyorduk. Bir heyecan vardı, çok tatlı yerdik ve halen yiyoruz. Çok mutlu ve güzel bir şekilde geçiyordu. Hepimiz için çok iyi bir fırsattı bu modern dünyada bir hengame oluyor ve bayramlar bu hengameye rağmen bir arada toplanmak vakit geçirmek sohbet etmek için fırsat oluyor. Bunlar çok değerli çünkü bir çocuk bundan ders alır nasıl bir arada toplanılması gerektiğini görür. Bayramdan öğrendiğim en bariz şey ise büyüklere nasıl saygı gösterilir çünkü bayramlarda büyükler ziyaret edilir. Akrabamız olmasa bile mahallede en yaşlı kim varsa yanına gidilir ve saygıdan bayramlaşılırdı. Benim için büyüklere karşı adap nasıl olur buradan öğrenmiş oldum.

Allah razı olsun çok yoğun olmana rağmen bizim için vakit ayırdın ve Bulgaristan’ı anlattın kendi tecrübelerini paylaştın. Benim için bu röportaj çok keyifliydi umarım okuyucular içinde öyle olur. Rabbim en kısa zamanda tekrar eski ramazanlarımıza, pandemisiz ramazanlarımıza bizleri kavuştursun.