Avrupa çok eski çağlardan beri farklı Türk boylarının yurdu oldu. Hunlar, Avarlar, Kumanlar, Peçenekler, Bulgarlar, Hazarlar ve en nihayetinde de Osmanlılar Avrupa’ya yerleşip burada kalıcı eserler ve izler bıraktı.

1352 yılında Orhan Gazi’nin oğlu Süleyman Paşa’nın bugünkü Gelibolu’da bulunan Çimpe Kalesi’ni fethetmesiyle başlayan ilerleme Osmanlı ordusunun Viyana kapılarına kadar ulaşmasına değin devam etti.

1912’de Balkan Harbi sonrasında Avrupa’daki topraklarının Doğu Trakya hariç tamamını kaybeden Osmanlı’dan geriye Macaristan’dan Yunanistan’a uzanan geniş bir coğrafyada çok sayıda mimari eser kaldı.

Beş asır boyunca Avrupa’nın farklı bölgelerinde hakimiyet kuran Osmanlı İmparatorluğu’ndan geriye kalan bazı eserlere ve kentlere birlikte bakalım.

Yüzyıllar boyunca Rumeli eyaleti olarak anılan Osmanlı’nın Avrupa toprakları zaman içinde artan nüfus ve dönemin siyasi, ekonomik koşulları doğrultusunda farklı bölgelere de ayrıldı.

Pek çok tarihçi tarafından bir Balkan imparatorluğu olarak anılan Osmanlı’nın 14. yüzyıldan 20. yüzyıla kadar hüküm sürdüğü bu coğrafyada sayısız esere imza attı.

 

En kuzeyde Macaristan’dan en güneydeki Yunanistan’a kadar çok geniş bir coğrafyayı Rumeli, Tuna Boyları gibi farklı isimlerle adlandıran Osmanlılardan geriye bu topraklarda geriye pek çok eser kalmış olsa da aslında büyük bölümü de savaşlar nedeniyle yok olurken bir bölümü de bilinçli bir şekilde yok edildi.

 

Kalemegdan, Belgrad

Sırbistan’ın başkenti Belgrad, yüzyıllar boyunca Osmanlı İmparatorluğu’nun Avrupa’ya açılan kapılarından biri olma özelliği taşıdı. Tuna ve Sava nehirlerinin kesiştiği geniş bir düzlükte kurulu olan Belgrad, konumu nedeniyle tarih boyunca stratejik öneme sahip olurken Osmanlıların da Avrupa seferlerinin hareket noktası oldu. Kentte bulunan Kalemegdan, bugün Belgrad’ın en turistik noktası olmakla birlikte Osmanlı’nın da stratejik bir kalesiydi.

 

Kalemegdan, Belgrad

Başkent Belgrad’a en hakim noktada bulunan Kalemegdan, günümüzde turistlerin ziyaretine açık bir açık hava müzesi konumundadır. Şehirde günbatımının en iyi izlendiği noktalardan biri olma özelliği de taşıyan Kalemegdan’da günümüze ulaşmayı başaran çok sayıda Osmanlı dönemine ait ağır silah da bulunmaktadır. Şehirde Osmanlılara ait izler elbette Kalemegdan ile sınırlı değil.

 

Belgrad Bayraklı Camii

Sırbistan’ın başkenti Belgrad’ta bir zamanlar çok sayıda cami, hamam ve Osmanlı sivil mimarisine ait örnekler de mevcuttu. Ancak 1828’de kesin olarak Osmanlı yönetiminden çıkan Belgrad’ta kurulan Sırp Krallığı’nda ve sonrasında bu eserlerin pek çok kaderine terk edildi ya da yıkıldı. Günümüze ulaşan az sayıdaki eserlerden biri ise Bayraklı Camii’dir. 1575 yılında inşa edildiği tahmin edilen Bayraklı Camii, 2. Abdülhamid’in girişimleriyle yüzyıllar sonra restore edilmişti. 1990’lı yıllarda Yugoslavya’da yaşanan iç savaş sırasında yakılan cami, sonrasından yeniden restore edilmiştir. Bununla birlikte bugün Terazija olarak bilinen Belgrad’ın en işlek caddesi başta olmak üzere pek çok yer adı Türkçe kökenli. Belgrad aynı zamanda son yıllarda Avrupa’da Türklerin en çok ziyaret ettiği kentlerin başında geliyor. Bunda kuşkusuz, uygun fiyatlar ve vizesiz seyahat imkânının da payı çok büyük.

 

Gül Baba Türbesi, Budapeşte

Kanuni Sultan Süleyman döneminde Mohaç Meydan Muharrebesi’nin zaferle sonuçlanmasının ardından Osmanlı topraklarına katılan Budin’in İslamlaşması için çaba sarf eden isimlerden biri de Gül Baba idi. Son araştırmalara göre Isparta’nın Uluborlu ilçesinde doğan ve asıl adı Cafer olan Gül Baba, hoşgörüsü ve iyilikseverliği sayesinde hayatını sürdürdüğü Budin’de insanların sevgi ve saygısını kazanmayı başaran bir isim olur. 1541 yılında Budin Savaşı’nda şehit düşen Gül Baba’nın cenaze namazı Şeyhülislam Ebussuud Efendi tarafından kıldırılmıştır. Bugün türbesinin olduğu yere defnedilen Gül Baba, zaman geçse de unutulmadı. Türbesi geçtiğimiz yıllarda restore edilen Gül Baba’ya günümüzde de çok sayıda ziyaretçi gelmektedir. Tuna nehrine hakim bir noktada bulunan türbe, Budapeşte’deki en önemli Osmanlı izlerinden biri konumundadır.

 

Eski şehir, Berat, Arnavutluk

2008 yılında UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne dahil edilen eski şehir bölgesi Berat’ın en turistik noktasıdır. Arnavutluk’un bu tarihi kenti, Osmanlı döneminden kalma sivil mimari eserleriyle dikkat çekmektedir. Bekarlar Camii, Kurşunlu Camii, Sultan Camii, Beyaz Camii, Hüseyin Paşa Camii gibi anıtsal yapıların yanı sıra Rufai ve Halveti tekkelerinin de bulunduğu Berat’ta kendinizi Avrupa’dan ziyade Anadolu’nun iyi korunmuş tarihi bir kentinde hissetmeniz daha yüksek olasılık.

 

Drina Köprüsü, Vişegrad, Bosna-Hersek

Yugoslav yazar İvo Andriç’e 1961 yılında Nobel Edebiyat Ödülü kazandırmasıyla dünya çapında ilgi çeken Drina Köprüsü, Sokollu Mehmet Paşa’nın memleketi Vişegrad’a bir armağanı olarak yaptırılmıştır. Mimar Sinan’ın 1577 yılında yaptığı köprü, 11 gözden oluşmaktadır. Drina nehri üzerine inşa edilen köprü, 180 metrelik bir uzunluğa sahiptir. Enine 7 metre genişliğe sahip olan bu taş köprü, Yugoslavya’daki iç savaş sırasında büyük hasar almıştır. Savaş sonrası Türkiye tarafından restorasyonu gerçekleştirilen köprü günümüzde Bosna-Hersek’in en önemli simgelerinden biridir.

 

Kethüda Hamza Bey Camii, Eger, Macaristan

Macarca Eger, Türkçede ise Eğri olarak anılan Macaristan’ın kuzeyindeki bu sınır kenti, Osmanlıların en kuzeyde inşa ettikleri camiye ev sahipliği yapmakta. 3. Mehmet döneminde Osmanlı topraklarına katılan Eğri’de inşa edilen Kethüda Hamza Bey Camii’nden günümüze sadece minaresi kalmıştır. 40 metre yüksekliği sahip caminin minaresinin tepesine 97 merdiveni tırmanarak çıkmak mümkün.

 

Filibe, Bulgaristan

Günümüzdeki adı Plovdiv olan Filibe, Avrupa’nın en sakin şehirlerinden biri olarak adlandırılmakta. Osmanlı döneminde Bulgaristan’daki en önemli yerleşim yerlerinden biri olan Filibe, Roma döneminden kalma antik tiyatrosunun yanı sıra sivil mimari eserleriyle de dikkat çeker. Geçmişte Avrupa Kültür Başkenti unvanına da sahip olan şehirde Osmanlı döneminden kalma çok sayıda tarihi konak, kentin tarihi sokaklarında Filibe’ye gelen turistleri ağırlamakta. Hayranlık uyandıran bu tarihi konaklar şehrin en çok ziyaret edilen bölgesi olma özelliğine sahip.

 

İskeçe, Yunanistan

İskeçe ya da günümüzde kullanılan adıyla Xanthi, Batı Trakya’nın en önemli yerleşimlerinden biridir. Osmanlı kayıtlarında adı yer yer Eskice olarak da geçen İskeçe, günümüzde Dedeağaç ile birlikte Yunanistan’da Türklerin en yoğun yaşadığı kenttir. 1363 yılında Osmanlı topraklarına katılan ve yaklaşık 600 yıl boyunca bir Osmanlı kenti olan İskeçe’de tarihi sivil mimari yapılarda belirgin biçimde bu devrin izlerini görmek mümkün. Her yıl Mart ayında gerçekleştirilen karnavalıyla ünlü olan İskeçe’nin tarihi kesiminde Osmanlı döneminden kalma çok sayıda tarihi yapı ve cami bulunmaktadır. Ayrıca Batı Trakya’daki müftülük de bu kentte bulunmaktadır.

 

Alaca Camii, Kalkandelen, Kuzey Makedonya

Kalkandelen ya da diğer ismiyle Tetova, Kuzey Makedonya’nın Şar Dağı eteklerinde yer alan Müslüman çoğunluklu bir şehirdir. Günümüzde ağırlıklı olarak Arnavutların yaşadığı Kalkandelen, tarihte başta İstanbul ve Bursa olmak üzere Türkiye’ye büyük göç vermiştir. Kentte Osmanlı döneminden kalma çok sayıda cami, tekke ve sivil mimari eser bulunur. Bunlardan en ünlüsü de Alaca Camii’dir. 1438’de İshak Bey tarafından yaptırılan cami, renkli duvar işlemeleriyle dünya çapında bir üne sahiptir.

 

Blagaj Tekkesi, Bosna-Hersek

Mostar kenti yakınlarında ve Buna nehri kıyısında yer alan Blagaj Tekkesi, masalsı güzelliğiyle ziyaretçilerini büyülüyor. Hersek bölgesinde bulunan tekkenin inşasına 16. yüzyılda başlanmış ancak tamamlanması epey zaman almıştır. Türbe ve misafirhane gibi bölümlerin de bulunduğu Blagaj Tekkesi, 1851 yılında kapsamlı bir yenileme çalışmasına geçirmiştir.

 

Kavala, Yunanistan

Kavalalı Mehmet Ali Paşa’nın doğum yeri olan Yunanistan’ın Ege Denizi kıyısındaki bu tarihi kent 1397’den 1912’ye kadar Osmanlı hakimiyetinde kalmıştır. Milâttan önce 6. yüzyılda kurulan şehirde farklı medeniyetlere ait izler günümüze kadar ulaşmayı başarmıştır. Tepesinde bulunan Ortaçağ’dan kalma kalesi ve tarihi sokaklarıyla Kavala, turistlerin de ilgi odağıdır. Kentte çok sayıda tarihi yapının imarı Osmanlı döneminde gerçekleştirilmiştir.

 

Köstence Mahmudiye Camii, Köstence, Romanya

Romanya’nın Karadeniz kıyısındaki liman kenti Köstence’de bulunan Mahmudiye Camii, zaman içinde harabeye dönünce. Romanya Kralı 1. Karol tarafından bölgede yaşayan ve 1. Dünya Savaşı’nda gösterdikleri üstün başarı nedeniyle Türk askerlerinin şerefine yeniden inşa edilmiştir. Caminin bir diğer adı da Kral Camii’dir.

 

Manastır, Kuzey Makedonya

Kuzey Makedonya’nın Yunanistan sınırında yer alan Manastır, Osmanlı döneminde önemli bir eğitim kentiydi. Mustafa Kemal Atatürk’ün de okuduğu askeri okula ev sahipliği yapan Manastır’da bu tarihi binanın yanı sıra yine Osmanlı döneminden kalma ünlü çarşı ve çok sayıda camiyle sivil mimari eserleri bulunmaktadır.

 

Mostar Köprüsü, Mostar, Bosna-Hersek

Mimar Sinan’ın talebesi Mimar Hayreddin tarafından 1566 yılında inşa edilen ve adeta Neretva üzerindeki bir “Osmanlı gerdanlığı” gibi uzanan Mostar Köprüsü, şehrin yerli ve yabancı turistler tarafından yoğun ilgi görmesinin de başlıca sebebi olarak gösteriliyor. Hersek bölgesindeki Mostar şehrine adını veren Eski Köprü’nün yıkıldığı 9 Kasım 1993, Mostarlıların hafızalarında kara bir gün olarak yer alıyor. Mostar’ın Boşnak ve Hırvat mahallelerini de birbirine bağlayan tarihi köprü, asırlardır dini ya da etnik kökeni fark etmeksizin Mostarlı gözü kara gençler tarafından bir atlama platformu olarak da kullanılıyor. Bugün barışın ve hoşgörünün sembolü olan, şehirdeki farklı din ve etnik kökenlerden insanların yeniden yakın ilişki kurmasında önemli bir rol üstlenen Mostar Köprüsü’nün yıkılışı, her yıl 9 Kasım’da törenlerle anılıyor. UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde yer alan tarihi yapı, Türkiye’nin de aralarından bulunduğu bazı ülke ve uluslararası kuruluşların desteğiyle aslına uygun olarak 2004’te yeniden inşa edildi.

 

Mostar Çarşısı, Mostar, Bosna-Hersek

Tıpkı Mostar Köprüsü gibi Mostar’ın tarihi çarşısı da Osmanlı döneminde kalma tarihi bir yapılar bütünüdür. Günümüzde ağırlık olarak hediyelik eşya satan dükkanların bulunduğu tarihi çarşı, Mostar’a dünyanın dört bir yanından gelen yabancı turistlerin en uğrak noktalarından biri olma özelliği de taşımaktadır.

 

Ohrid, Kuzey Makedonya

Kuzey Makedonya’daki en eski yerleşim yerlerinden biri olan Ohrid’in tarihi antik çağlara kadar uzanmaktadır. Roma döneminden kalma antik bir tiyatroya da ev sahipliği yapan Ohrid, aynı adlı gölün kıyısında yer almaktadır. Arnavutluk ile sınır komşusu olan Ohrid’te Osmanlı döneminden kalma çok sayıda dini, devlet ve sivil yapı günümüze kadar ulaşmayı başarmıştır. Bölge film yapımcıları tarafından da bu yönü nedeniyle sıklıkla açık hava platosu olarak da kullanılmaktadır.

 

Gazi Kasım Paşa Camii, Pecs, Macaristan

Başkent Budapeşte’nin ardından Macaristan’ın en büyük ikinci kenti olan Pecs, Günümüzde kilise olarak kullanılan Gazi Kasım Paşa Camii’nin yanı sıra Yakovalı Hasan Paşa Cami, Pecs kentinde bulunan bir diğer önemli Osmanlı yapısıdır. Kosova doğumlu bir asker olan Yakovalı Hasan Paşa Camii günümüzde el sanatları müzesi olarak kullanılmaktadır. Pecs aynı zamanda ünlü Osmanlı tarihçisi İbrahim Peçevi’nin de doğduğu kenttir.

 

Priştine, Kosova

Avrupa’nın en genç ülkesi Kosova’nın başkenti Priştine, 1389’da Osmanlı ile Haçlı orduları arasındaki Kosova Savaşı’nın yapıldığı Kosova Ovası’na çok yakın bir konumda yer alır. Osmanlı tarihinde tek şehit padişah olan Murat Hüdavendigâr’ın türbesi buradadır. Priştine aynı zamanda Avrupa’da iki cami arasındaki mesafenin en yakın olduğu kenttir. Kentin en önemli Osmanlı dönemi yapıları Fatih Sultan Mehmet Camii, Yaşar Paşa Camii ve 2. Abdülhamit döneminde yaptırılan saat kulesidir. Bunun dışında eski çarşı ve çok sayıda konak da kentin Osmanlı döneminde kalma önemli yapılarıdır.

 

Prizren, Kosova

Kosova’nın en büyük ikinci kenti olan Prizren, ülkede Türk izlerinin en yoğun hissedildiği yerdir. Kosova’nın Arnavutluk ve Kuzey Makedonya ile kesiştiği noktada yer alan Prizren, ekonomik ve kültür açıdan tarih boyunca büyük öneme sahip oldu. Tarihi kale, Sinan Paşa Camii, Taşköprü, Namazgah ve tekkelerinin yanı sıra çok sayıda konağıyla Prizren, Avrupa’da Anadolu kimliğini yansıtan şehirlerden biridir. Öyle ki Türkçe, Prizren’de yerel düzeyde resmi dil olup tüm tabelalarda yer almakta.

 

Maraş Mahallesi, Prizren, Kosova

Prizren’de bulunan bu tarihi mahallenin neredeyse tamamı Osmanlı döneminden kalma yapılarla doludur. Cumbalı evleri, Arnavut kaldırımlı sokaklarıyla Maraş Mahallesi’nde kendinizi zaman içinde bir yolculuğa çıkmış gibi hissedeceksiniz. Üstelik burada kendinizi Anadolu’nun herhangi bir kasabasında hissetmeniz çok büyük olasılık.

 

Başçarşiya, Saraybosna, Bosna-Hersek

Saraybosna, Avrupa’da Osmanlıların kurduğu en önemli kentlerden biri. Gazi Hüsrev Bey tarafından kurulan kent, yüzyıllar boyunca Rumeli’de Osmanlı imzasını en güçlü şekilde yansıtan kentlerden biri olma özelliğine sahipti. Müslüman, Katolik, Ortodoks ve Yahudi inancına sahip insanların bir arada yaşadığı Saraybosna, Osmanlı döneminde inşa edilmiş çok sayıda esere de ev sahipliği yapmaktadır. Tarihi kentin merkezinde yer alan Başçarşı ve etrafındaki sokaklar günümüze kadar ulaşmayı başarmıştır. Savaşta büyük hasar alan pek çok yapı, sonraki yıllarda restore edilmiş ve yeniden kullanıma açılmıştır.

 

Gazi Hüsrev Bey Camii, Saraybosna, Bosna-Hersek

Saraybosna’nın kurucusu kabul edilen Gazi Hüsrev Bey Camii, kentin en simgesel yapılarından biri olarak kabul edilmektedir. caminin iç yapısı kadar, avlusunda yer alan şadırvan da görme değerdir. Özellikle Cuma ve Bayram namazları için kentin farklı yerlerinden insanların akın ettiği Gazi Hüsrev Bey Camii’nin Saraybosnalıların gönlünde yeri başkadır.

 

Beyaz Kule, Selanik, Yunanistan

Rotamızı Yunanistan’a çeviriyoruz. Osmanlı İmparatorluğu’nun İstanbul’dan sonra en büyük ikinci kenti olan Selanik, tıpkı Saraybosna gibi Müslüman, Ortodoks, Katolik ve Yahudilerin bir arada yaşadığı kozmopolit bir kentti. Öyle ki 1492’deki büyük sürgünden sonra Selanik’e gelen Sefaradlar ile birlikte kent, uzun bir süre dünyanın önemli oranda Yahudi nüfusuna ev sahipliği yapıyordu. 2. Murat döneminde 1430 yılında Osmanlı topraklarına katılan Selanik, 1912’ye kadar da imparatorluğun en önemli kentlerinden biriydi. 23 metre yüksekliğindeki Beyaz Kule, bu dönemin en anıtsal yapılarından biridir. Tam olarak ne zaman inşa edildiği bilinmese de 2. Beyazıt dönemiyle ilişkilendirilir.

 

Selanik, Yunanistan

Selanik aynı zaman da Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu ulu önder Mustafa Kemal Atatürk’ün de doğduğu kenttir. Şehirdeki tarihi Türk mahallesinde dünyaya gelen Atatürk’ün çocuğunu geçirdiği ev günümüzde Türkiye Cumhuriyeti’nin Selanik Başkonsolosluk arazinin içinde yer alır ve bir müze olarak ziyaretçilerini ağırlamaktadır.

 

Banyabaşı Camii, Sofya, Bulgaristan

Rotamızı Selanik’in kuzeyine, ortak komşu Bulgaristan’ın başkenti Sofya’ya çevirelim. Ülkenin batısında yer alan Sofya, yüzlerce yıl boyunca Osmanlı hakimiyetinde kaldı. Sonrasında kurulan Bulgar Krallığı’nın başkenti olan Sofya’da zaman içinde pek çok Osmanlı eseri yıkıldı ya da kaderine terk edildi. Banyabaşı Camii, şehirde günümüze kadar gelmeyi başaran Osmanlı döneminden kalma önemli yapılardan biridir. 1566 yılında ibadete açıldığı kabul edilen cami, geçmişte yangın ve saldırı gibi badireler atlatmıştır.

 

Çarşı, Üsküp, Kuzey Makedonya

Türk Edebiyatı için Selanik nasıl ki Nazım Hikmet’i armağan etmiştir, Üsküp’e de Yahya Kemal’i borçluyuz. 2. Murat döneminde kesin olarak Osmanlı topraklarına katılan ve sonrasında 500 yıl boyunca bölgenin önemli bir kenti olan Üsküp, Vardar nehri kıyısında gelişim göstermiştir. Tipik bir Osmanlı kenti olan Üsküp, çarşısı, camileri, hamamları, kervansarayları ve sivil mimari örneklerinin yanı sıra tarihi kalesiyle de hayranlık uyandırmaktadır.

 

Murat Paşa Camii, Üsküp, Kuzey Makedonya

Üsküp’te bulunan çok sayıdaki camilerin içinde en ünlüsü Murat Paşa Camii’dir. Tarihi çarşıda yer alan cami ve etrafındaki yapılar kentte Osmanlı döneminde inşa edilmiş eserlerdir. 1803 yılında tamamlanan cami, şehirde Osmanlı döneminde kurulmuş geç dönem yapılarından biri olarak da kabul edilebilir.

 

Hazırlayan: İhsan Dindar, Milliyet